یونجه (*Medicago sativa*)، به‌عنوان یکی از مهم‌ترین گیاهان علوفه‌ای در جهان، نه‌تنها به‌دلیل ارزش غذایی بالا برای دام‌ها، بلکه به‌خاطر تأثیرات مثبت آن بر بهبود و اصلاح خاک‌های فقیر مورد توجه قرار گرفته است. این گیاه با ویژگی‌های منحصربه‌فرد خود، می‌تواند به‌عنوان ابزاری کارآمد در کشاورزی پایدار و افزایش حاصلخیزی خاک‌ها به‌کار گرفته شود. مقدمه یونجه (*Medicago sativa*)، به‌عنوان یکی از مهم‌ترین گیاهان علوفه‌ای در جهان، نه‌تنها به‌دلیل ارزش غذایی بالا برای دام‌ها، بلکه به‌خاطر تأثیرات مثبت آن بر بهبود و اصلاح خاک‌های فقیر مورد توجه قرار گرفته است. این گیاه با ویژگی‌های منحصربه‌فرد خود، می‌تواند به‌عنوان ابزاری کارآمد در کشاورزی پایدار و افزایش حاصلخیزی خاک‌ها به‌کار گرفته شود. ویژگی‌های گیاه‌شناسی یونجه یونجه گیاهی چندساله از خانواده بقولات است که دارای ریشه‌های عمودی و عمیق می‌باشد. این ریشه‌ها می‌توانند تا عمق ۳ تا ۶ متر در خاک نفوذ کنند و به گیاه امکان دسترسی به منابع آب و مواد مغذی در لایه‌های عمیق‌تر خاک را می‌دهند. برگ‌های سه‌برگی و گل‌های بنفش یا زرد از دیگر ویژگی‌های ظاهری این گیاه هستند. نقش یونجه در بهبود خاک‌های فقیر 1. تثبیت نیتروژن در خاک یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های یونجه، توانایی آن در تثبیت نیتروژن از طریق همزیستی با باکتری‌های ریزوبیوم است. این باکتری‌ها در گرهک‌های ریشه‌ای یونجه مستقر شده و نیتروژن موجود در هوا را به ترکیبات قابل جذب برای گیاه تبدیل می‌کنند. این فرآیند منجر به افزایش محتوای نیتروژن در خاک می‌شود که برای رشد گیاهان دیگر نیز مفید است. 2. افزایش ماده آلی خاک یونجه با تولید بیوماس بالا و ریشه‌های عمیق، پس از هر برداشت، مقدار زیادی از بقایای گیاهی را در خاک باقی می‌گذارد. این بقایا به‌مرور زمان تجزیه شده و به ماده آلی خاک افزوده می‌شوند که منجر به بهبود ساختار خاک، افزایش ظرفیت نگهداری آب و بهبود تهویه خاک می‌گردد. 3. بهبود ساختار خاک ریشه‌های عمیق و گسترده یونجه با نفوذ به لایه‌های زیرین خاک، باعث شکستن لایه‌های متراکم و بهبود ساختار خاک می‌شوند. این امر منجر به افزایش نفوذپذیری آب و کاهش خطر فرسایش خاک می‌گردد. 4. کاهش فرسایش خاک پوشش گیاهی متراکم یونجه می‌تواند به‌عنوان یک پوشش محافظ در برابر فرسایش آبی و بادی عمل کند. این پوشش از حرکت روان‌آب‌ها در سطح مزرعه کاسته و مانع از شسته‌شدن خاک می‌شود. 5. کنترل علف‌های هرز یونجه با رشد سریع و پوشش متراکم خود، می‌تواند از رشد و گسترش علف‌های هرز جلوگیری کند. این ویژگی به کاهش نیاز به استفاده از علف‌کش‌ها و در نتیجه کاهش هزینه‌های تولید منجر می‌شود. 6. افزایش فعالیت میکروبی خاک بقایای گیاهی یونجه به‌عنوان منبع غذایی برای میکروارگانیسم‌های خاک عمل می‌کنند. این امر منجر به افزایش فعالیت میکروبی و بهبود چرخه مواد مغذی در خاک می‌شود. روش‌های استفاده از یونجه برای بهبود خاک‌های فقیر 1. کاشت به‌عنوان کود سبز یکی از روش‌های مؤثر برای بهبود خاک‌های فقیر، کاشت یونجه به‌عنوان کود سبز است. در این روش، یونجه کاشته شده و قبل از رسیدن به مرحله گل‌دهی، به خاک برگردانده می‌شود. این کار باعث افزایش ماده آلی و نیتروژن خاک می‌گردد. 2. تناوب زراعی با یونجه استفاده از یونجه در تناوب زراعی با گیاهان دیگر می‌تواند به بهبود خاک کمک کند. برای مثال، کاشت غلات پس از یونجه باعث افزایش عملکرد آن‌ها می‌شود. این تناوب کشت برای یونجه و گندم/جو/ذرت مناسب است. 3. استفاده از بقایای یونجه پس از برداشت بقایای یونجه پس از برداشت می‌توانند به‌عنوان مالچ یا کمپوست استفاده شوند که به بهبود ساختار و حاصلخیزی خاک کمک می‌کند. تأثیرات اقتصادی و زیست‌محیطی استفاده از یونجه در بهبود خاک استفاده از یونجه در بهبود خاک‌های فقیر می‌تواند تأثیرات اقتصادی و زیست‌محیطی مثبتی داشته باشد. از جمله این تأثیرات می‌توان به کاهش هزینه‌های کوددهی، افزایش عملکرد محصولات زراعی، کاهش نیاز به علف‌کش‌ها و بهبود پایداری اکوسیستم‌های کشاورزی اشاره کرد. نتیجه‌گیری یونجه با ویژگی‌های منحصربه‌فرد خود، می‌تواند به‌عنوان ابزاری کارآمد در بهبود خاک‌های فقیر و افزایش پایداری کشاورزی مورد استفاده قرار گیرد. استفاده از این گیاه در تناوب زراعی، به‌عنوان کود سبز و بهره‌گیری از بقایای آن پس از برداشت، می‌تواند به بهبود ساختار، حاصلخیزی و سلامت خاک کمک شایانی نماید. منابع - آشنایی با گیاه یونجه، آفات و بیماری‌ها، روش کشت و تغذیه آن. - کامل‌ترین آموزش کاشت یونجه و نکات مهم آن.