آشنایی با گیاه انگلی سس - راه های مبارزه با علف هرز سس (Cuscuta sp)

گیاه سس با نام های علمی Cuscuta sp و Grammica sp از جنس های گیاهان پیچنده با 100-170 گونه می باشد.

---

گیاه سس با نام های علمی Cuscuta sp و Grammica sp   که در ایران در میان کشاورزان با نام سرطان و یا پیچک زرد شناخته میشود از جنس های گیاهان پیچنده با 100-170 گونه می باشد. که به رنگ های زرد، نارنجی، قرمز، گاها سبز و حتی سفید دیده می شوند و همگی آن ها به صورت انگل گیاهان( parasitic plants) زندگی می کنند. گیاهان انگل از جمله سس را در بسیاری از مناطق جهان به عنوان علف هرز می شناسند. تمامی گونه ها و واریته های سس دارای خاصیت انگلی هستند. گیاه سس بدون هیچ گونه ابهام از جمله آزار دهنده ترین علف های هرز برای کشاورزان جهان به شمار می رود  و این موضوع به ویژه در مزارع یونجه و شبدر شدت بیشتری می یابد. این جنس را در سال های قبلی جزو خانواده پیچک ها(Convolvulaceae) می دانستند اما امروزه آن را در خانواده ای جداگانه به نام سس ها (Cuscataceae) جا داده اند.

خصوصیات ظاهری گیاه سس

1. ساقه: علف هرز سس را میتوان از لحاظ خصوصیات ظاهری نظیر ساقه های بدون برگ و نازکش شناسایی کرد زیرا برگ های این گیاه به اندازه فلس کاهش یافته اند و از این جنبه شباهت زیادی به گیاهان انگل مشابه دارد. ساقه های باریک و زرد رنگ سس فاقد برگ هستند و یا گاها از برگ های فلس مانند کوچکی برخوردارند. ساقه های سس همگی پیچنده(twining) هستند و درجهت عقربه های ساعت (clockwise) بدور ساقه گیاه میزبان میپیچند.

2. برگ: برخی گونه های سس دارای برگ های بسیار ریز فلس مانند scalelike به شکل سه گوشه می باشند.

3. کلروفیل: گیاه سس از سطوح بسیار اندک کلروفیل برخورداراند.

4. گل ها: سس از اواخر بهار تا اواسط پاییز رشد میکند. گل های سس به تعداد بیشمار و به رنگ های سفید، صورتی، زرد و کرم دیده می شوند. آغاز گلدهی ممکن است در اوایل تابستان و یا اینکه دیرتر صورت بگیرد که بستگی به گونه های سس دارد.

5. میوه: ساقه های رونده گیاه قادر به تولید میوه های کوچکی هستند که همواره همرنگ ساقه هایشان می باشند و اندازه ای بقدر نخود معمولی دارند.

6. بذر: بذور گیاه سس به رنگ ها ی زرد، قهوه ای و سیاه و به فرم مدور دیده می شود.بذور علف هرز بدون حضور میزبان امکان پذیر است ولیکن بعد از جوانه زنی باید سریعا به یک گیاه سبز میزبان دسترسی یابند. گیاه سس عمل پیدا کردن گیاه میزبان مناسب را از طریق هدایتگرهای حساس به مواد شیمیایی (Chemosensory clues) انجام می دهد. اگر بوته های سس ضمن 5 الی 10 روز بعد از جوانه زنی به گیاه میزبان دسترسی نداشته باشند، بزودی خشک می شوند و می میرند.

بذر گیاه سس

رفتار: گیاهک جوان سس معمولا نسبت به تماس با اشیا حساس است لذا ساقه های زرد رنگش غالبا آنقدر بی هدف در هوا می چرخد تا با گیاه میزبان تماس یابند. این تماس به وسیله مکنده هایی که روی ساقه قرار دارند  بر روی گیاه میزبان مستحکم می گردد. سس ها تمامی موارد ضروری خود را از جمله آب، عناصر غذایی و کربوهیدرات ها را از گیاهان میزبان جذب می کنند و به این صورت باعث عقب ماندگی رشد گیاه میزبان می شوند ولی سس ها غالبا گیاهان میزبان خود را نمی کشند.

چرخه زندگی علف هرز سس

اگرچه گیاه سس به مقدار جزئی قادر به فتوسنتز می باشد اما تقریبا تمامی انرژی مورد نیاز خود را از گیاه میزبانش میگیرد . یک گیاهچه سس تقریبا فقط برای چند روز  و تنها  به کمک مواد ذخیره ای بذر زنده بماند ولیکن اگر طی مدت 5 الی 10 روز به گیاه میزبان دسترسی پیدا نکند یقینا خواهد مرد. شکستن دورمانسی بذور علف هرز سس نیازمند: خراش دهی،تراشیدن ،شکستن،نرم کردن. البته این اعمال در طبیعت توسط فعالیت های میکروبی خاک، آب و هوا و سایر برهم زننده های وضعیت طبیعی از جمله آتش و چرا صورت می گیرد. مثلا خراش دهی بذور علف های هرز ممکن است در اثر زیر و رو کردن خاک مزارع و باغات انجام گیرد.

خسارت علف هرز سس

سس از جمله گیاهان منحصر بفردی است که بعنوان انگل گیاهان مطرح می باشد. ارتباط سس با گیاهان میزبان به صورت کامل انگلی می باشد یعنی هیچگونه نفعی به گیاه میزبان نمی رساند در حالی که گیاه سس از میزبان هایش برای بقا بهره می گیرد. سس ها می توانند باعث ضعیف شدن گیاهان میزبان شوند و از این طریق باعث کاهش کیفیت و کمیت و پایداری عملکرد آنان می شوند. معمولا نابودی میزبان هیچگونه فایده ای برای انگل ها ندارد اما اگر شدت سرایت به میزبان ها به حد کفایت صورت گیرد، ممکن است به مرگ میزبان ها هم منتهی شود. سس بیشترین خسارت را برمزارع :یونجه، کتان، شبدر، گوجه فرنگی و سیب زمینی وارد میکند.

انگل سس بعنوان ناقل بیماری های گیاهی

فیتوپلاسما (Phytoplasma) عامل بیش از 200 نوع بیماری گیاهی هستند که قبلا آنها را بیماری ویروسی می پنداشتند. این بیماری ها از طریق چندین ناقل (vector) مختلف از جمله سس ها و حشرات مکنده ای نظیر زنجره ها گسترش می یابند.

مدیریت گیاه سس

سس های منفرد زمانی که به گیاهان پهن برگ می نگرید ممکن است زیاد به چشم نیایند. آن ها همچون نخ های باریک زرد رنگی هستند که به دور ساقه ها پیچیده یا روی برگ ها چسبیده اند. با این وجود اگر به مقدار کافی به آن ها دقت نکنید احتمالا متوجه حضور آن ها نخواهید شد. در صورتی که به بوته های منفرد سس توجه کافی نکنید آن ها به زودی خواهند توانست تا فرشی از رشته های زرد رنگ را بر روی گیاهان میزبان بگسترانند و انگل آنها گردند. مدیریت موثر سس ها نیازمند کنترل جمعیت موجود، جلوگیری از بذردهی سس، ممانعت از ظهور بوته های سس در سال های اتی

پایش مزرعه یونجه جهت پیش گیری از ورود و گسترش سس

کنترل علف هرز سس

1.پیشگیری از حضور سس: از طریق استفاده از بذور کشاورزی عاری ازبذور علف هرز سس. ایزوله کردن مناطق محدود و حذف دستی بوته های سس قبل از تولید بذر، مناطق وسیع آلوده را باید کاملا تحت نظر گرفت و با موور زدن، هرس ، سوزاندن و پاشیدن علف کش ها از تولید بذور علف هرز ممانعت بعمل آورد.بذور علف هرز سس بسیار سخت و چسبنده هستند و به راحتی توسط پارچه های پشمی از طریق چسبیدن به آن ها حذف می شوند. در صورتی که بذور و باغی زراعی را بخواهند از یک منطقه آلوده به سس به مناطق غیر الوده منتقل کنند  لزوما به ابزارهایی از جمله پارچه های پشمی برای بررسی میزان آلودگی به بذور علف هرز سس و حذف آن ها نیاز است.

2.کاشت گونه های گیاهی مقاوم: طراحی و اجرای برنامه های اصلاحی که بتوانند در توسعه واریته های گیاهان اهلی مقاوم (Resistant Varieties) به سس کمک نمایند، تاکنون گزارش نشده اند. هرچند بعضی از واریته های معمولی حساس به سس دارای برخی خصوصیات مقاومت به سس ها نیز هستند. مثلا برخی واریته های گوجه فرنگی فرایندی که عموما حساس به سس هستند، بنظر میرسد که تا حدودی مقاوم و یا متحمل به حمله سس ها باشند.

کنترل زراعی علف هرز سس

1. کاشت گیاهان غیر میزبان در مکان های آلوده به سس باعث مدیریت هجوم سس ها می شود و به شدت از جمعیت بذور این گیاهان انگلی در خاک می کاهد. گراس ها و سایر تک لپه ای ها از جمله زنبق میزبان سس محسوب نمی شوند. گیاهانی چون لگوم ها، صلیبیان، بوته های غرس شونده ای که در طی زمستان رشد می کنند نیز از جمله گیاهان جایگزین گیاهان میزبان سس می باشند.
2. از بین بردن و قطع کردن نقاط آلوده در ابتدای الودگی و خارج کردن ان از مزرعه
3. اگر هیچ گیاه میزبانی در زمین حضور ندارد گیاه سس را به حال خود رها کنید تا بزودی خشک شوند.
4. سس هایی که بذردهی نموده اند حتما همراه با میزبان و بدون اینکه بذرهایشان بریزد به ارامی از زمین خارج کرده و بسوزانید
5. بذور علف هرز سس در صورت اجرای روش آفتاب دهی خاک (Soil Solarization) به کمک پلاستیک شفاف و تله انداختن گرمای نور خورشید در خاک مرطوب همچنان بدون آسیب خواهند ماند زیرا پوشش سختی داردند. آزمون های تجربی نشان میدهد که بذور علف هرز سس ممکن است در اثر کمپوست کردن بقایای گیاهی آلوده از بین بروند زیرا دمای حاصل از فرایند کمپوست کردن به بالاتر از دمای آفتاب دهی خاک می رسد.

کنترل فیزیکی و مکانیکی گیاه سس

1. استفاده از موورهای شلاقی (flail moving) و سوزاندن بوته های آلوده

2. آتش زدن: البته مقدار آسیب رسانی به شدت و دوام شعله آتش بستگی دارد

3. کولتیوار زدن سس های تازه سبز شده قبل از چسبیدن آن ها به گیاهان میزبان

4. کشت گیاهان مقاوم به سس مانند: گندم، ذرت ، سویا، لوبیا چشم بلبلی و .. به مدت چند سال در مزارع آلوده به سس

آتش زدن لکه ای مزرعه با شعله افکن در مناطق آلوده

کنترل بیولوژیک علف هرز سس

قارچ فوزاریوم (Fusarium tricinctum) و گونه های قارچ الترناریا (Alternaria) که به سس مرداب (Swamp dodder) و همچنین قارچ های گونه A.alternate و جنس Geotrichum candidum که به سس زراعی حمله میکنند میتوان استفاده کرد.

کنترل شیمیایی علف هرز سس

هجوم های شدید علف هرز سس نیازمند شدت عمل بیشتری هستند ولیکن در این صورت علاوه بر گیاه سس به گیاه میزبان نیز خسارت وارد می شود. در باغات خانگی، تاکستان و سایر مناطق وسیع تحت هجوم سس ها می توان از سرکه Vinegar و سم علف کش های تماسی نظیر پاراگوات برای کنترل سریع آن ها بهره گرفت.

سموم علف کش های قبل از سبز شدن مثل: کرب(kerb) ، تریفلورالین (Trifluralin)، ترفلان(Treflan) و پروول(prowl) و داکتال (Dacthal) دربهار

علف کش های بعد از سبز شدن: گلیفوسیت(Glyphosate) ، رپتور(Raptor)، پرسوت(Pursuit)