پتاسیم

پتاسیم با نماد شیمیایی K  یکی از 17 ماده مغذی اساسی مورد نیاز برای رشد و تولید مثل گیاه است.

---

پتاسیم چیست؟

پتاسیم با نماد شیمیایی K یکی از 16 ماده مغذی اساسی مورد نیاز برای رشد و تولید مثل گیاه است. همچنين با عناصری مانند نيتروژن (N) و فسفر (P) به عنوان ماده مغذی طبقه بندی می شود. پتاس به عنوان K₂O تعریف شده است و برای بیان محتوای مواد مختلف کود حاوی پتاسیم مانند موریات پتاس (KCI) ، سولفات پتاس (K₂SO₄) ، سولفات مضاعف پتاس و منیزیم (K₂SO₄ 2MgSO₄)و نیترات پتاس استفاده می شود. (KNO₃).

نقش پتاسیم در گیاهان چیست؟

پتاسیم در گیاهان

تمامی فرآیندهایی که برای حفظ رشد و تولید مثل گیاه انجام می شود، پتاسیم نقش اساسی دارد. کمبود پتاسیم در گیاه موجب کاهش مقاومت گیاه به خشکی، غرق آبی و دماهای بالا و پایین می شود. همچنین کمبود پتاسیم موجب کاهش مقاومت گیاه در مقابل آفت ها، عوامل بیماری زا و حمله نماتدها می شود. به دلیل اینکه پتاسیم سلامت کلی اندام های در حال رشد را بهبود می بخشد و از گیاه در مقابل بیماری ها محافظت می کند، این عنصر به عنوان ماده مغذی که «کیفیت» را حفظ می کند شناخته می شود. پتاسیم، کیفیت عواملی چون اندازه، شکل، رنگ و قدرت دانه و بذر را تحت تأثیر قرار می دهد،. پتاسیم موجب افزایش برداشت محصول می شود زیرا:

• سلولز تولید می کند و موجب کاهش lodging در گیاه می شود.
• رشد ریشه را افزایش می‌دهد و تحمل در برابر خشکی را بهبود می‌بخشد.
• حداقل ۶۰ نوع آنزیم که در رشد مؤثر هستند را فعال می سازد.
• در فرآیند فتوسنتز و تولید غذا نقش دارد.
• در انتقال قندها و نشاسته ها کمک می کند.
• موجب تولید دانه هایی با نشاسته زیاد می شود.
• میزان پروتئین موجود در گیاه را افزایش می دهد.
• آماس گیاهی را حفظ کرده، کمبود آب و پلاسیدگی گیاه را کاهش می دهد.
• از گسترش بیماری ها و نماتدهای گیاهی جلوگیری می کند.

نقش پتاسیم در یونجه

پتاسیم یکی دیگر از عناصر شیمیایی است که ترکیبات آن در کودهای شیمیایی برای رفع نیازهای یونجه وجود دارد. بعد از ازت، پتاسیم نسبت به سایر عناصر معدنی احتمالا با تراکم و تمرکز فراوان در یونجه وجود دارد. گرچه گفته می شود که خاک های کشور دارای پتاسیم است ولی اولا سطح پتاسیم است ولی اولا سطح پتاسیم قابل جذب ان ها کم است و در ثانی یونجه جهت تولید محصول بیشتر و با کیفیت بهتر، به موادغذایی دارای پتاسیم بیشتر نیاز دارد. نسبت پتاسیم متمرکز در علوفه یونجه ای که پیش از مواقع مناسب برداشت می شود بالاست با چین های متعددی هم که در این مراحل انجام می شود عملکرد بالا می رود. عملکرد زیادتر و درصد زیادتر پتاسیم باعث کسب پتاسیم بیشتر از زمین است که همین امر اهمیت این عنصر و لزوم تامین آن را از طریق افزایش کودهای دارای پتاسیم کاملا روشن می سازد. اگر در زراعت یونجه پتاسیم به مقدار کافی وجود نداشته باشد مزرعه یونجه تراکم خود را به سرعت از دست می دهد و منجر به هجوم گیاهان هرز و گیاهان تیره گندمیان می شود.

جذب پتاسیم توسط یونجه

زمان جذب پتاسیم در گیاهان مختلف باهم متفاوت است. با این حال، عموماً گیاهان اغلب نیاز پتاسیم خود را مانند نیتروژن و فسفر در مراحل اولیه رشد جذب می کنند. انتقال پتاسیم از برگ ها و ساقه ها به سمت دانه نسبت به فسفر و نیتروژن کمتر است. در زمان تشکیل دانه منبع پتاسیم نقش ضروری ندارد.

عوامل کاهش میزان پتاسیم در خاک

کاهش میزان پتاسیم در خاک بر اثر آبشویی ، فرسایش و کشت و کار به وجود می اید خاک هایی که دارای مقدار پتاسیم تثبیت شده کمی دارند به آسانی قادر به نگهداری فرم های قابل دسترس در سطحی متوسط یا بالا نیستند. بنابراین پتاسیم جذب شده از این خاک ها توسط گیاه یونجه باید به دفعات با اضافه کردن کودهای دارای پتاسیم جایگزین شود. علاوه بر این بسیاری از خاک ها که چندین سال زیر کشت یونجه بوده اند و نسبت به کود دارای پتاسیم واکنش نشان نمی دادند برای افزایش عملکرد و بالا بردن کیفیت علوفه یونجه ای که در آن کاشته می شود باید درصدد دادن کودهای دارای پتاسیم بود.

کودهای دارای پتاسیم

کود شیمیایی چیست ؟ در حال حاضر, کودهای شیمیایی (اصطلاحا کود سیاه و کود سفید ) در تامین چیزی در حدود 40 تا 60% از منابع غذایی جهان نقش دارند. کودهای شیمیایی شامل یک یا چند منبع غذایی مورد نیاز گیاهان هستند که می توانند به هر سه صورت فازهای جامد مایع و یا گاز وجود داشته باشند. کودشیمیایی می تواند هم به خاک اضافه شود, هم مستقیم به خود گیاه پاشیده شود (محلول پاشی بر روی برگ های گیاه) و یا آن را در آب حل کرد و به خاک گیاه اضافه کرد. کودشیمیایی به منظور ارتقاء کیفیت خاک, افزایش میزان محصول و یا ارتقاء کیفیت محصول تولیدی مورد استفاده قرار می گیرد.

قدمت بهره گیری از کودهای شیمیایی به قرن نوزدهم میلادی بر می گردد. زمانی که با گسترش صنعت کشاورزی, میزان کودهای حیوانی و یا گیاهی مورد نیاز, با محدودیت مواجه شد. اولین تلاش ها برای تولید کودشیمیایی در مقیاس صنعتی, از استخراج پتاسیم از معادن آلمان در سال 1860 شروع شد که در حدود همان سال ها نیز اولین واحد تولید کود شیمیایی فسفات از فسفات اوره در مقیاس تجاری نیز شکل گرفت.

از جمله کودهای دارای پتاسیم که در یونجه زارها مورد استفاده قرار می گیرد کلرید پتاسیم، سولفات پتاسیم، سولفات پتاسیم-منیزیم، فسفات پتاسیم و نیترات پتاسیم است. کلرید پتاسیم در کشور ما عرضه نمی شود و در شرایطی شبیه اقلیم های خشک ایران به علت خطر افزایش شوری خاک کاربرد آن توصیه نمی شود. دادن برخی از کودهای پتاسیم به میزان زیاد ممکن است باعث وارد امدن خسارت های موقتی یا حتی موجب تنک شدن مزرعه یونجه شود از جمله این کودها می توان موریات و کلرید پتاسیم را نام برد. مصرف این کود ها به میزان زیاد و به عنوان سرک در اوایل بهار و در موقع رشد و نمو گیاه یونجه ممکن است موجب زرد شدن انتهای برگچه ها شود، علت زرد شدن برگچه های گیاه یونجه را تمرکز زیاد کلر می دانند. بنابراین به منظور رفع نیاز یونجه از کود دارای پتاسیم برای تولید محصول زیادتر، و برای جلوگیری از خسارت لازم است این کودها به دفعات مختلف و هربار به مقدار کم داده شود و یا از کودهای دیگر پتاسیم دار مانند سولفات پتاسیم استفاده گردد.

عواملی که در ذخیره پتاسیم موثرند

عوامل زیادی مانند دما و مرحله رسیدن گیاه یونجه، اثر قابل توجهی در ذخیره پتاسیم در این گیاه دارد. منظور آن مقدار از پتاسیم است که در عملکرد دخالت داشته و موجب دوام بیشتر مزرعه یونجه می گردد.از آزمایش های متعدد اینطور استنباط می شود که حد مطلوب ذخیره پتاسیم در گیاه یونجه یک تا دو درصد وزن خشک است و در برخی منابع زیادتر از این حد رزا باعث افزایش حداکثر عملکرد و طول عمر بیشتر یونجه زار می دانند. بوته های جوان یونجه از ذخیره پتاسیم بیشتر و بوته های پیرتر از ذخیره کمتری از این عنصر برخوردارند به عبارت دیگر هرچه بر سن گیاه یونجه افزوده می شود از میزان ذخیره پتاسیم آن کاسته می شود. دمای زیاد موجب ذخیره بیشتر پتاسیم و دمای پایین موجب پایین امدن ذخیره این عنصر در گیاه یونجه است.

علائم کمبود پتاسیم در یونجه چیست؟

ظاهر شدن لکه یا نقاط سفید رنگ در حاشیه برگچه های یونجه، نشان دهنده ی کمبود پتاسیم است. اگر کمبود پتاسیم در روی بوته های یونجه به محض شروع شناسایی شود، می توان با مصرف مکرر کودهای دارای پتاسیم، تراکم یونجه را حفظ کرد. به طور کلی این موضوع مسلم است که مصرف کودهای دارای پتاسیم قابل جذب، موجب بالا رفتن میزان عملکرد یونجه می شود ولی سطح افزایش محصول به اصول مدیریت صحیح و ارقام جدید یونجه بستگی دارد.

پتاسیم را چه زمانی باید به گیاه یونجه داد؟

چون یونجه گیاهی است دائمی و آن را به تنهایی کشت می کنند، بنابراین دادن کودهای دارای پتاسیم را باید قبل یا در موقع کشت و یا به دفعات محتلف بعد از سبز شدن به زمین اضافه کرد. به علت صدمه احتمالی وارده به گیاهان جوان یونجه میتوان مقدار کمی از این نوع کودها راهمزمان با بذر پاشی مورد استفاده قرار داد. باید در نظر داشت که تحرک پتاسیم در خاک اندکی بیشتر از تحرک فسفر ولی بسیار کمتر از تحرک نیترات است. از آنجا که پتاسیم یک کاتیون است لذا این عنصر بر اساس کمپلکس تبادلی جذب شده و این به علت حرکت محدودش در خاک است. بیشتر آزمایش ها نشان داده است که باید کودهای دارای پتاسیم را حداقل سالانه و حتی در بعضی خاک ها دوبار در سال به کار برد. نباید فراموش کرد که دوام یا طول عمر یونجه می تواند بستگی به تامین کودهای دارای پتاسیم مورد نیاز این گیاه داشته باشد. در اوایل بهار وقتی که میزان رطوبت کافی است به کار بردن کود دارای پتاسیم موجب رشد سریع یونجه می شود ولی چنانچه در این فصل دمای محیط پایین و پتاسیم قابل جذب به میزان کافی وجود نداشته باشد جب پتاسیم کاهش می یابد.

منبع: کتاب یونجه، نویسنده هادی کریمی مرکز نشر دانشگاهی، چاپ اول ۱۳۶۹