فسفر

فسفر با نماد شیمیایی P یکی از مواد مغذی اساسی مورد نیاز برای رشد و تولید مثل گیاه است.

---

فسفر چیست؟

فسفر با نماد شیمیایی P یکی از مواد مغذی اساسی مورد نیاز برای رشد و تولید مثل گیاه است. همچنین با عناصری مانند نیتروژن (N) و پتاسیم (K) به عنوان ماده مغذی طبقه بندی می شود. فسفر (P) عنصری ضروری برای تمام موجودات زنده است. درختان برای رسیدن به رشد طبیعی و بلوغ نیاز مبرم به فسفر دارند. فسفر نقش اساسی در فتوسنتز، تنفس، ذخیره و انتقال انرژی، تقسیم سلولی، بزرگ شدن سلول و بسیاری دیگر از فرآیندهای موجود در گیاه را دارد. برای تکمیل چرخه تولید طبیعی در گیاهان فسفر باید وجود داشته باشد.

فسفر برخلاف نیتروژن و گوگرد، در گیاه کاهش نمی یابد بلکه در بالاترین سطح اکسیداسیون قرار دارد. فسفر بعد از جذب توسط گیاه به استرهای ساده فسفات نظیر قندهای فسفات دار تبدیل شده یا از طریق پیوند پیروفسفات به یک فسفات دیگر متصل می شود نظیر (ATP).

فسفر از طریق تارهای کشنده ریشه و پوست خارجی و نوک ریشه وارد گیاه می شود. جذب آن همچنین توسط قارچ های میکوریزی که در همکاری با ریشه ی بسیاری از محصولات کشاورزی رشد می کنند، تسهیل می شود. فسفر به عنوان یون اورتو فسفات اولیه (¯H2po4) جذب می شود اما وقتی PH  خاک زیاد شود جذب آن به صورت اورتوفسفات ثانویه (¯ ¯Hpo4) افزایش می یابد. فسفر به محض ورود به ریشه های گیاه ممکن است در ریشه ذخیره شود یا به قسمت های بالایی گیاه منتقل شود و از طریق فعالیت های شیمیایی مختلف به ساختارهای آلی مانند نوکلئیک اسید ها ( DNA و RNA ) ، فسفو لیپید ها ، فسفو پروتئین ها ، قندهای فسفاته ، آنزیم ها و ترکیبات فسفاته سرشار از انرژی مانند ادنوزین تری فسفات (ATP) ملحق شود.

نقش فسفر در گیاهان

فسفر در فرایند روزانه گیاهان نقش حیاتی دارد که شامل انتقال انرژی می باشد. فسفات پر انرژی بخشی از ساختار شیمیاییADP  و ATP می باشد که منبع ذخیره ای انرژی است و تعداد زیادی از واکنش های شیمیایی را به راه می اندازد.

• فسفر برای تولید بذر و میوه از عناصر اصلی است و در صورت کمبود فسفر، تشکیل میوه متوقف می شود مخصوصاً اگر میزان ازت بالا باشد.
• فسفر گسترش ریشه را تقویت می کند.
• فسفر باعث انتقال انرژی و تقسیم سلولی می شود.
• در کربن گیری گیاه نقش دارد.
• باعث گلدهی گیاه و جلو انداختن بلوغ در گیاه می شود.
• افزایش استحکام ساقه و شاخه ها
• بلوغ سریع تر و یکنواخت تر محصولات
• افزایش ظرفیت تثبیت نیتروژن در لگوم ها
• بهبود کیفیت محصولات
• افزایش مقاومت در مقابل عوامل بیماری زا
• حمایت از رشد و توسعه گیاه در طول چرخه زندگی آن

نقش فسفر در یونجه

اگرچه فسفر موجود در گیاه یونجه معمولا فقط بین 0.2 تا 0.4 درصد وزن خشک است ولی با این حال این میزان نقش عمده ای در بسیاری از فرایندهای حیاتی گیاه بازی می کند. به طور مثال در ناحیه تقسیم سلولی (مریستم) که موجب رشد گیاه یونجه می شود تمرکز زیاد فسفر وجود دارد. فسفر، عنصری سیال و ناپایدار است و چنانچه مقدارش محدود شود از اندام های مسن به اندام های جوان انتقال می یابد. اگر یونجه شروع به گل دادن و دانه بستن کند مقدار بسیاری از فسفرموجود در گیاه به دانه ها انتقال می یابد.

تاثیر pH خاک بر در دسترس بودن فسفر برای گیاهان

علائم کمبود فسفر در گیاه

به طور کلی علائم کمبود فسفر به روشنی کمبود ازت نیست و شامل موارد زیر می شود:

1. رشد قسمت های هوایی و ریشه در گیاه کند و یا متوقف می گردد.
2. رشد طولی گیاه افزایش می یابد و تولید ساقه جانبی به ندرت ظاهر می شود.
3. رنگ حاشیه برگ ها، قرمز یا ارغوانی شده و پایین ترین برگ گیاه زرد شده و این زردی به دمبرگ منتقل شده و برگ ریزش می کند. به نظر می رسد یکی یکی برگ ها از پایین زرد شده و ریزش می کند. (در کمبود ازت، فقط پهنک زرد می شود و با یک ضربه دست به برگ ، برگ می افتد)
4. کمبود فسفر باعث می گردد که فعل و انفعالات و سوخت و ساز نظیر تبدیل قند به نشاسته کاهش یابد. تبدیل قند به نشاسته در سیب زمینی بسیار زیاد است و سیب زمینی با مزه شیرین خوب نیست.
5. در کمبود فسفر، تعداد برگ ها کاهش می یابد و جوانه ها از بین می روند. همچنین تعداد شکوفه ها و میوه ها کاسته می شود.
6. در کمبود فسفر در بعضی از میوه ها، گوشت میوه نرم و شیره میوه خیلی ترش و خاصیت انبارداری آن کاهش می یابد.

میزان جذب فسفر از خاک به ازای یک تن یونجه خشک

علائم کمبود فسفر در یونجه

در صورت کمبود فسفر در یونجه :

• رنگ برگها به سمت سبز تیره و متمایل به بنفش تغییر پیدا می کند.
• برگها از نوک شروع به خشک شدن می کنند.
• گره های زایشی در گیاه کم می شود.
• اندازه برگ ها کوچک تر می شود.

برگ سمت چپ از گیاه یونجه دچار کمبود فسفر و برگ سمت راست از نمونه شاهد

انواع کودهای فسفره

کود سوپر فسفات ساده  (SSP)

حاوی 8.8 درصد فسفر ، 11 درصد گوگرد و 19 درصد کلسیم و به صورت گرانوله می باشد که می توان در همه بخش های زراعی از آن استفاده کرد. این کود باسایر کودها به جزء کودهای اوره و دی آمونیوم فسفات قابل ترکیب می باشد. همچنین بدون داشتن رطوبت به راحتی برای مدت طولانی قابل ذخیره است. وجود دو عنصر گوگرد و کلسیم در آن می تواند به حفط ساختار خاک کمک کند.

مونوآمونیوم فسفات  (MAP)

شامل 10 درصد نیتروژن، 21.9 درصد فسفر، 1.5 درصد گوگرد و 1.6 درصد دیگر عناصر بخصوص کلسیم و به صورت گرانوله می باشد. قابل استفاده در همه بخش ها کشاورزی و ترکیب با بیشتر کودها است و یکی از کودهای فسفر بالا می باشد. از ویژگی های خوب این کود درصد بالای فسفر و میزان کم فلزات سنگین می باشد. این کود همچنین دارای نیتروژن به شکل آمونیومی می باشد که این شکل از ازت به راحتی آبشویی نمی شود. این کود نسبت به دی آمونیوم فسفات در خاک های آهکی به دلیل واکنش اسیدی بالاتری که دارد بیشتر توصیه می شود.

دی آمونیوم فسفات  (DAP)

حاوی 18 درصد نیتروژن، 20.2 درصد فسفر، 1.5 درصد گوگرد قابل استفاده در همه بخش  های کشاورزی و ترکیب با بیشتر کودها و حتی عناصر کمیاب می باشد. این کود بدلیل میزان نیتروژن بالا بعنوان کود نیتروژن هم استفاده می شود.

آمونیوم پلی فسفات  (APP)

شامل 10 درصد نیتروژن، 15 درصد فسفر می باشد. میزان فسفر موجود در این کود به صورت کامل در آب حل می شود.

سنگ فسفات (خاک فسفات)

این کود که شامل 15 درصد فسفر می باشد، باید به صورت چال کود در باغات یا قبل کشت در مزارع استفاده شود.

سوپر فسفات تریپل

کود سوپر فسفات تریپل حاوی 20 درصدفسفر و مقدار قابل قبولی از دیگر عناصر از جمله کلسیم و گوگرد می باشد. این کود قابل ترکیب با سایر عناصر که معمولا به صورت NP   یا NPK  مصرف می شود. راندمان این کود در صورتی که به شکل نواری در فاصله 5 سانتی از بذر قرار بگیرند نسبت به کاربرد پخش سطحی بالاتر است و جزء کود فسفر بالا می باشد.

مونو پتاسیم فسفات

حاوی 22.5 درصد فسفر و 20 درصد پتاسیم است. این کود دارای قدرت انحلال بالای می باشد. همچنین می توان در مراحل مختلف رشد در صورت نیاز علاوه بر پاشش بر سطح خاک به صورت محلول در آب از آن استفاده نمود.

کودهای فسفره مناسب برای یونجه

معمول ترین کودهای شیمیایی که مستقیما می توان به یونجه زار داد، سوپرفسفات معمولی و سوپرفسفات تریپل یا متراکم است. تعیین میزان کود فسفر دار مورد نیاز یونجه به علت طبیعت پیچیده خاک و بازیافت کند این عنصر از کودهای به کار برده شده کار آسانی نیست. میزان کاربرد کود فسفردار بستگی زیاد به مقدار فسفر قابل جذب در خاک و میزان محصول برداشت شده یونجه دارد. فسفر در اثر شستشو از بین نمی رود، مقدار جذب شده آن  توسط یونجه نسبتا کم است. همچنین فسفات ها در اکثر خاک ها ثابت و بی حرکت اند. به نظر می رسد عمق نفوذ فسفر در خاک به میزان فسفر به کار برده شده و بافت خاک مربوط باشد. آزمایش های متعدد نشان می دهد که دفن فسفر در عمق خاک به هنگام بذرکاری، نسبت به دادن فسفر به صورت پخش سطحی برتری دارد. از طرف دیگر دادن کودهای فسفردار در عمق بیشتر خاک موجب پژمردگی کمتر گیاه یونجه در طول مدت هوای خشک می شود و به طور کلی دفن کود فسفردار در عمق بیشتر خاک نسبت به پخش سطحی آن منجر به عملکرد بیشتر علوفه یونجه می شود.

دادن کودهای فسفردار به صورت سرک و به دفعات مختلف اثر رضایت بخشی در جایگزینی فسفر خاک برای گیاه دارد. کود سرک موجب تثبیت کمتری می شود زیرا در این حالت فسفر به کار برده شده در مقایسه با مخلوط کردن آن به وسیله شخم یا دیسک زدن با مقادیر کمتری از خاک در تماس قرار می گیرد. موثر بودن کود دارای فسفر که به صورت سرک داده می شود ظاهرا با فعالیت ریشه گیاه یونجه در نزدیکی سطح خاک ارتباط دارد از طرف دیگر این واقعیت را هم باید در نظر گرفت که مقداری از فسفر مورد نیاز یونجه از طریق طوقه آن جذب می شود.

به طورکلی کودهای فسفردار علاوه بر اینکه در افزایش میزان محصول یونجه موثر است می تواند در افزایش میزان پروتئین خام به میزان 1 درصد آن هم در خاک های با فسفر کم بسیار سودمند واقع شود. سطح مطلوب یا مقدار درصد فسفر موجود در گیاه یونجه به نظر می رسد حدود 0.25 درصد وزن خشک باشد. شرایط آب و هوا ممکن است در تراکم فسفر در یونجه تاثیر بگذارد.