سرمازدگی پدیده ای است كه درجه حرارت های پایین سبب ایجاد خسارت و یا از بین رفتن اندام های گیاهی می شود. این عارضه در مناطق سردسیر بیشتر رخ داده و هر ساله خسارتهای زیادی بر جای می گذارد. بر اساس آمارهای ارائه شده تنها حدود 10 درصد از كل زمین های قابل كشت دنیا ممكن است بدون تنش سرمازدگی باشند. سرمازدگی در گیاهان به چه معناست؟ سرمازدگی پدیده ای است كه درجه حرارت های پایین سبب ایجاد خسارت و یا از بین رفتن اندام های گیاهی می شود. این عارضه در مناطق سردسیر بیشتر رخ داده و هر ساله خسارتهای زیادی بر جای می گذارد. بر اساس آمارهای ارائه شده تنها حدود 10 درصد از كل زمین های قابل كشت دنیا ممكن است بدون تنش سرمازدگی باشند. تنش سرمازدگی با تنش یخبندان یا یخ زدگی متفاوت است؟! تنش سرما سرمازدگی به شرایطی اطلاق می گردد كه گیاه در نتیجه بروز درجه حرارتهای بین صفر تا 10 درجه سانتی گراد (بسته به گونه و رقم) خسارت می بیند . تنش سرما بر حالت عادی گیاه اثری ندارد. آثار اولیه این تنش عبارتند از : کاهش عمومی رشد ،تغییر رنگ، کلروز، تخریب بافت های سلولی، عدم جوانه زنی بذور، عدم انتقال مواد فتوسنتزی، عدم جذب عناصر غذایی. برخی از آثار این تنش برگشت پذیر و برخی از آثار دیگر این تنش مانند فتوسنتز در اثر تخریب کلروپلاست ها و پیری زودرس گیاه غیر قابل برگشت می باشند. تنش یخبندان خسارت مربوط به تنش یخ زدگی در نتیجه بروز درجه حرارتهای زیر صفر درجه سانتی گراد می باشد. یخبندان عبارت است از کاهش دما تا چند درجه زیر صفر (یخبندان زمستانه و بهاره) که بر اثر آن آب درون سلولی و برون سلولی منجمد شده و به دلیل متلاشی شدن آوندهای چوبی و آبکش و قطع جریان مواد غذایی، مرگ سلول را باعث میگردد. واکنش گیاه یونجه به سرمای هوا چگونه است؟ واکنش گیاه یونجه نسبت به سرمای هوا به عوامل زیادی بستگی دارد.یکی از مهمترین این عوامل مرحله ی رشدی گیاه یونجه در شرایط بروز سرما می باشد. 1- زمان استقرار گیاهان گیاه یونجه که استقرار یافته باشد میتواند تا دمای 6- درجه سانتی گراد را تحمل کند مگر اینکه گیاهان قبلاً ضعیف شده باشند تحت تأثیر عوامل دیگر مانند بیماری یا نماتدها قرار بگیرند دمای هوا برای چندین شبانه روز بسیار پایین باشد اگر گیاه یونجه بعد از آخرین برداشت رشد قابل توجهی داشته باشد، بروز سرمای شدید باعث از بین رفتن ساقه ها می شود اما تاج ها توسط شاخ و برگ و خاک محافظت می شوند. ساقه های جدید از محل طوقه ها در نزدیکی سطح خاک رشد می کنند. ساقه های مرده معمولاً در اولین برداشت باعث کاهش کمیت و کیفیت یونجه می شوند. اگرچه سرمازدگی خفیف، ممکن است آسیبی به گیاه نرساند و یا در بدترین حالت ممکن است فقط تعدادی از برگ های انتهای ساقه آسیب ببینند. برگهای آسیب دیده از سرما در ابتدا به نظر می رسد با رطوبت خیس شده اند و نوک ساقه مانند یک قلاب خم می شود. با گذشت زمان، بافت آسیب دیده می میرد و قهوه ای مایل به روشن می شود. ساقه نیمه مرده یا کاملاً مرده معمولاً به حالت ایستاده باقی می ماند. در هنگام بروز سرما زدگی خفیف (0 الی 1/1- درجه سانتی گراد ) ممکن است گیاه آسیبی نبیند. تاثیرات آسیب سرمازدگی بر روی گیاه یونجه می تواند از یک مزرعه به مزرعه دیگر بسیار متفاوت باشد. این به این دلیل است که حتی در یک منطقه میکرو اقلیم های زیادی وجود دارد. رطوبت خاک ، دمای خاک ، میزان پوشش سایه انداز گیاه ،اختلاف در ارتفاع گیاه از جمله عواملی است که باعث می شود سرمازدگی گیاه تحت تاثیر قرار گیاه است. همچنین، دمای هوا کمی بالاتر از سطح خاک اغلب سردتر از سطح زمین است و دلیل این میتواند باشد که چرا گاهی اوقات یونجه با ارتفاع بیشتر سرمازده می شود ولی یونجه با ارتفاع کمتر این گونه نیست. (برای مثال در مزارع ذرت که بر اثر سرما زدگی اسیب دید مشاهده شد برگهای بالاتر از سطح خاک روی ذرت با ارتفاع بیشتر آسیب دیدند در حالیکه برگهای پایین روی همان گیاه و برگ های ذرت با ارتفاع کمتر آسیب ندیدند!) 2- در هنگام جوانه زنی و ظهور گیاهچه یونجه گیاهچه یونجه در زمان ظهور و پس از مرحله 3 برگی (3 برگ 3برگچه ای) به طرز شگفت انگیزی نسبت به سرما مقاومت پیدا می کند ولی در کل گیاهان جوان بیشتر حساس هستند . دمای کمتر از 3.8- برای چندین ساعت (برای مثال 4 الی 5 ساعت) می تواند آسیب قابل توجهی در گیاه یونجه ایجاد کند. مدیریت خسارت سرمازدگی در مزارع یونجه علائم سرمازدگی در مزارع یونجه غالبا با مشاهده ساقه های مرده و دارای رشد غیر طبیعی می باشد. همچنین ساقه های باقی مانده دارای برگ های مرده و از بین رفته با نقاط رشد کم هستنند. برگ ها بر اثر سرما ممکن است پیچ خورده، خشک شده و یا دارای شکلی غیر طبیعی باشند. چه عواملی می تواند خسارت سرمازدگی مزارع یونجه ما را کاهش دهد؟ معمولا در مزارع یونجه ای که در کشت مخلوط با گیاه دیگر برای مثال غلات هستند خسارت سرمازدگی کمتر دیده شده است. ph خاک در این مورد بسیار تاثیر گذار است. در تحقیقی مشاهده شده که در خاکی با ph 6.4 در مقایسه با خاک هایی با ph 6.8 و ph 7 اسیب سرما زدگی بیشتر بوده است. * مزارع اسیب دیده در چین اول تناژ کمتری را به کشاورز می دهند در حالی که در چین های بعدی ممکن است تناژ برداشتی بهبود یابد. چگونه متوجه شویم گیاه یونجه ما در اثر سرما اسیب دیده است؟ کافیست یک بوته را از خاک خارج کرده و بافت ریشه را بررسی کنید. اگر بافت داخلی ریشه نرم، اسفنجی و تغییر رنگ داده باشد گیاه از بین می رود یا قبلا از بین رفته است. اگر اندام هوایی یخ زده باشد ولی ریشه سالم باشد گیاه سالم می ماند. چگونه مزارع یونجه سرمازده را کنترل کنیم؟ علف های هرز مزارع را کنترل کنید. در فصل بهار حتما با آفات مزرعه مبارزه کرده مخصوصا مراقب افت شپشک یونجه باشید. برداشت اول را حداقل یک هفته با تاخیر انجام دهید تا گیاه فرصت رشد بیشتری برای بازیافت ذخایر انرژی برای شروع رشد مجدد داشته باشد. سرمازدگی در مزارع اتفاق افتاده است یا گیاه دچار بیماری اسکروتینیایی شده است ؟! بیماری پوسیدگی اسکلروتینیایی و مزارع سرمازده یونجه بسیار به هم شبیه می باشند طوری که تفکیک ان ها می تواند بسیار دشوار باشد. شباهت: در هر دو مورد ساقه ها یا نواحی روی ساقه مرده اند. تفاوت: در صورت یخ زدگی یا آسیب سرما ، مناطق آسیب دیده به رنگ قهوه ای روشن بوده و ساقه آن معمولاً محکم یا ترد می ماند. با اسکلروتینیا ، بخشی از ساقه که آلوده است سفیدتر است. همچنین نرم است و هنگامی که بین انگشت شست و انگشتان می چرخد به راحتی صاف می شود. اگر می توانید یک توده در ناحیه آلوده ساقه احساس کنید ، میشود بررسی کنید که آیا آن اسکلروتیوم قارچ Sclerotinia است یا خیر. ساقه های صدمه به یخ زدگی (قهوهای مایل به زرد) و ساقه های آلوده به اسکلروتینیا (سفید) شیوع و گسترش این بیماری با سردشدن بیشتر هوا افزایش می یابد. برای تشخیص بهتر بیماری بهتر است یک نمونه بیمار را از ریشه در اورده و به گیاهپزشک نشان دهید . تأثیرسرمازدگی بر محصولات علوفه ای گیاهان مقداری از ذخایر ریشه خود را برای رشد اولیه بهار مصرف می کنند. پس از انجماد نقاط رشد ، این گیاهان باید رشد مجدد را از محل طوقه ها آغاز کنند. این امر باعث به تأخیر انداختن رشد و نمو محصول و همچنین استفاده بیشتر از ذخایر ریشه باقی مانده می شود. گیاهان سالم با سرعت بیشتری بهبود می یابند. بسته به شرایط آب و هوایی، برخی از کاهش عملکرد در برش اول و تاخیر در بلوغ را می توان پیش بینی کرد. در صورت امکان، برش مزارع را که به شدت تحت تأثیر قرار گرفته اند به تأخیر بیندازید تا امکان بازسازی ذخایر ریشه و بازیابی کامل آن فراهم شود. مزرعه یونجه سرما زده است ایا باید برش دهیم؟ برداشت گیاه معمولاً فایده ای ندارد. برش باعث بهبودی نمی شود و کیفیت علوفه به سرعت افت می کند. رشد مجدد باید از جوانه های طوقه انجام شود و ممکن است پایه را بیشتر تضعیف کند. عملکرد با کیفیت بسیار پایین خواهد بود. در موارد شدید ، یونجه منجمد که برداشت می شود ، می تواند در معرض خطر افزایش سطح نیترات بالا باشد.
شناسایی و کنترل به موقع بیماری ها در مزارع یونجه یکی از عوامل موفقیت در کشت و نگه داری مزارع یونجه می باشد که میتواند در افزایش عمر مفید گیاه تاثیر به سزایی داشته باشد.
همه ساله یونجه زارها به دلیل شرایط زمستان از جمله دمای پایین، در معرض آسیب دیدن یا از بین رفتن هستند. كسب توانایی لازم برای ارزیابی آسیب و زیان های وارده در بهار، موجب تصمیم گیری بهتر در مورد تناوب گیاهان زراعی خواهد شد.