اصول صحیح برداشت محصول یونجه

برای شناخت بهتر تاثیر زمان برداشت مزرعه یونجه، آشنایی با چگونگی رشد و نمو گیاه یونجه سودمند خواهد بود.

---

اصول مرحله ی برداشت یونجه (Principles of alfalfa harvesting stage)

زمان برداشت گیاه یونجه

برای شناخت بهتر تاثیر زمان برداشت، آشنایی با چگونگی رشد و نمو یونجه سودمند خواهد بود. گیاه در طول فصل رشد آنچه را كه در نتیجه عمل نورساخت (فتوسنتز) تولید می كند را صرف سوخت و ساز و ذخیره در بخش های هوایی خود می كند و در اواخر فصل رشد به ریشه و طوقه ها انتقال می دهد. این ذخائر ریشه انرژی لازم را برای رشد اولیه در بهار و رشد دوباره پس از هر چین برداری فراهم می كنند. هنگامی رشد فعال در بهار یا پس از هر چین برداری از سرگرفته می شود كه گیاه یونجه برای حمایت از رشد تا ظهور برگ های جوان و رسیدن آن ها به مرحله ای كه بتوانند هیدروكربن كافی برای رشد گیاه را از طریق نور ساخت فراهم كنند، نیاز خود را از ذخائر ریشه و طوقه تامین كند. این امر در شرایط عادی حدود دو هفته پس از برداشت طول می كشد. از این نقطه به بعد، با افزایش میزان كربوهیدرات های تولیدی، گیاه اقدام به بازسازی ذخائر ریشه می كند. در صورتی كه برداشت دوباره یونجه پیش از بازسازی ذخائر ریشه انجام گیرد، تاثیر زیان باری بر زیست سطح سبز و پیوستگی تولید علوفه خواهد داشت. رشد یونجه در آغاز بهار از جوانه های طوقه آغاز می شود و به شرایط دمایی و ذخایر ریشه بستگی دارد. رشد بخش هوایی پس از چین اول، هم از جوانه های طوقه و هم از جوانه های جانبی روی ساقه انجام می شود. در صورتی كه برداشت از ارتفاع بسیار كمتری صورت گیرد (كمتر از 5 سانتی متر)، بیشتر جوانه های جانبی حذف شده و همه ی ساقه ها به ناچار باید از جوانه های طوقه پدیدار شوند. چون نسبت جوانه های طوقه از جوانه های جانبی كمتر است ، لذا در این حالت شمار ساقه كمتر و عملكرد بوته نیز كمتر خواهد بود.

تاثیر میزان رسیدگی گیاه یونجه بر عملكرد آن

عملكرد یونجه در هر چین برداری با افزایش فاصله چین ها و بلوغ گیاه افزایش می یابد. از دیدگاه نظری، بیشینه عملكرد علوفه باید در هنگام رسیدن گیاه به مرحله شكوفه دهی كامل به دست آید. ولی در عمل، به علت ریزش برگ ها و برخی از دیگر بخش های گیاه، بیشینه میزان عملكرد در هنگام 50 درصد گلدهی و یا كمی پس از آن به دست می آید. افزایش عملكرد در طی مراحل رشد اولیه تا اوایل گلدهی به صورت خطی بوده، ولی پس از این مرحله از شیب افزایش به شدت كم می شود. البته به طوركلی، سرعت واقعی افزایش عملكرد متغیر بوده و به عامل های مختلفی مانند شرایط محیطی، حاصل خیزی خاك، رطوبت خاك، رقم یا اكوتیپ یونجه و دیگر عامل های مدیریت زراعی بستگی دارد.

تعیین مناسب ترین زمان برداشت مزرعه یونجه

در مدیریت تولید علوفه یونجه، بایستی بین عملكرد علوفه، كیفیت علوفه و پایداری تولید تعادلی نسبی ایجاد كرد. مهم ترین عامل مؤثر بر كیفیت علوفه مرحله رشدی آن است. در نتیجه بلوغ گیاه، كیفیت علوفه كاهش یافته و میزان بیشینه و تركیبات هضم ناپذیر افزایش می یابد. از این رو تأخیر در برداشت برای دستیابی بیشینه عملكرد، كیفیت مطلوب علوفه برای تغذیه دام را كاهش خواهد داد. كیفیت مطلوب علوفه برای افزایش وزن دام، در بازده بالای تولید شیر و بازده تولید مثلی آن بسیار ضروری است. لذا علوفه با كیفیت یكی از مؤلفه های لازم برای دامپروی سودآور می باشد. از سوی دیگر تولید علوفه با بالاترین كیفیت، مستلزم پذیرش پایین بودن عملكرد و پایداری عملكرد می باشد. بیشینه عملكرد یونجه در مرحله گلدهی كامل به دست می آید، در حالی كه بالاترین كیفیت پیش از گلدهی حاصل به دست می آید. در تولید علوفه همزمان با تغذیه دام، به علت برداشت تدریجی علوفه، افت كیفیت گریز ناپذیر خواهد بود. از این رو كاشت شمار بسیاری از رقم های مختلف، از جمله رقم های با كیفیت بسیار بالا، به گسترش دوره زمانی برداشت بدون افت كیفیت كمك خواهد كرد. مدیریت برداشت یونجه بر پایه این كه هدف از تولید عملكرد بالا، كیفیت بالا، عملكرد و كیفیت علوفه بالا و یا دستیابی به بیشینه پایداری باشد، متفاوت خواهد بود.برای كیفیت بالای علوفه، چین اول باید در اوایل مرحله غنچه دهی و چین های بعدی در اواسط غنچه دهی انجام شود. تكرار برداشت یونجه زار در اوایل مرحله غنچه دهی برای دستیابی به بالاترین كیفیت ممكن، پایداری سطح سبز را كاهش خواهد داد. به طور معمول بایستی 28 تا 33 روز بین چین برداری اول و دوم و سپس 30 تا 35 روز فاصله بین چین های بعدی وجود داشته باشد. به علت سریع بودن تغییرات كیفیت علوفه، به ویژه در چین اول، علوفه باید در یك دوره زمانی 3 الی 4 روزه برداشت شود. همچنین توصیه می شود كه با توجه به شرایط آب و هوایی منطقه مورد كاشت، حدود 5 الی 8 هفته مانده به آغاز فصل سرما برداشت انجام نشود، زیرا یونجه نیاز به ساخت و بازسازی ذخایر غذایی برای زمستان گذرانی دارد. ایجاد فرصت ساخت ذخائر انرژی برای یونجه از اهمیت بالایی در بقاء زمستانی و پایداری سطح سبز مزرعه خواهد داشت. بقاء زمستانی و پایداری سطح سبز یونجه زار تا حدود زیادی با میزان كل كربوهیدرا ت های غیر ساختاری (قندها و نشاسته ها) ذخیره شده در ریشه ها و طوقه یونجه در ارتباط است. ذخائر كربوهیدرات های غیرساختمانی ریشه انرژی لازم برای بقاء گیاه در طول دوره فصل خواب (دورمانسی)، رشد اولیه در آغاز فصل بهار و رشد دوباره پس از هر چین را فراهم می آورد. اگر مدیریت برای تولید علوفه با عملكرد و كیفیت بالا اعمال شود، بایستی پس از چین اول كه در مرحله غنچه دهی انجام شده بود، چین دوم با فاصله حدود 28 الی 33 روزه و چین سوم با فاصله 38 الی 55 روزه از چین دوم یا در مرحله 10 تا 20 درصد شكوفه دهی برداشت شوند. از آنجائی كه كیفیت علوفه در اوایل فصل رشد به سرعت در حال تغییر می باشد، فاصله چین ها بایستی كوتاه باشند. ولی در طول فصل تابستان تغییرات كیفیت علوفه آهسته تر صورت می گیرد و به همین علت در بعضی مناطق اجازه برداشت در طی 7 - 10 روز را به صورت تدریجی فراهم می آورد. اگر اعمال مدیریت های زراعی با هدف دستیابی بیشینه پایداری سطح سبز صورت گیرد بایستی چین اول در مرحله 25% گلدهی و فاصله چین ها بسته به رقم و منطقه بسیار متفاوت بوده و بهتر است بر پایه میزان 15 _ 10% گلدهی زمان مناسب چین های دوم و پس آن تعریف شود. در این روش، بیشتر بر دستیابی به عملكرد بالا تاكید می شود. در این روش زمان برداشت كمی گسترده تر از زمانی است كه هدف تولید علوفه با بالاترین كیفیت باشد.

تعیین زمان برداشت چین پایانی مزرعه یونجه

توصیه می شود كه چین پایان فصل كه منتهی به زمستان است با ارتفاع بیشتری نسبت به چین های پیشین برداشت شود. این ارتفاع بیشتر به علت باقی ماندن برگ های پایه ای نورساخت را پیش از بروز سرما افزایش داده و ذخائر ریشه ای تقویت می كند. از سوی دیگر، ته بوته بلندتر رشد تاج پوشش (كانوپی) سریع تری را فراهم آورده و در صورت بارش برف، گیاه را از سرمازدگی محافظت خواهد كرد. همچنین برف بیشتری در سطح یونجه زار نگهداری شده و ذخیره رطوبتی برای اوایل بهار بیشتر خواهد بود.

زمان مناسب برداشت يونجه در طول روز برداشت

زمان برداشت یونجه دارای اهمیت بالایی است. زمان برداشت بر كیفیت علوفه وخشك كردن آن تأثیر گذار است. توصیه می شود كه یونجه در اوایل روز و به محض اتمام شبنم بر روی گیاه برداشت شود. برداشت یونجه در اوایل صبح این اجازه را خواهد داد كه علوفه طی یك روز كامل خشكانده شود و در نتیجه به بیشینه رساندن زمان خشك شدن، آسیب و زیان ناشی از تنفس به كمترین برسد و علوفه طی زمان كوتاه تری از یونجه زار گرد آوری شود و از تأثیر شرایط نامساعد آب و هوایی در امان بماند. تنفس در یاخته های زنده رخ می دهد و فرآیندی است كه منجر به مصرف قندهای گیاهی می شود. بروز آسیب و زیان ناشی از تنفس تا زمان خشك شدن علوفه ادامه می یابد. با كاهش میزان قندهای گیاهی نسبت لیف افزایش یافته و هضم پذیری علوفه كاهش می یابد. رخداد بارندگی در زمان خشكاندن علوفه باعث خارج شدن كربوهیدرات های محلول (قند) و پروتئین ها می شود. میزان لیف نامحلول در شوینده خنثی و درصد لیف های غیر محلول در شوینده اسیدی افزایش یافته و از این رو هضم پذیری كاهش می یابد.

ارتفاع مناسب برداشت یونجه از سطح زمین

بلندای برداشت یكی از عامل مهم در پیوستگی تولید عملكرد بالا و بازسازی مطلوب ذخائر ریشه می باشد. تحقیقات انجام شده در این زمینه نشان داده اند كه بلندای بوته از سطح زمین می بایستی به صورت متعادل در نظرگرفته شود و باقیماندن ته بوته با بلندای بیشتر و یا كمتر باعث كاهش عملكرد ماده خشك و محتوی غذایی علوفه خواهد شد. بلندای مناسب برای برداشت یونجه حدود 2.5 سانتیمتر و در نهایت 5 سانتیمتر است و با افزایش بلندا به بیشتر از این میزان، عملكرد ماده خشك به شدت كاهش خواهد یافت. افزایش بلندای برداشت تنها در مواردی قابل توصیه است كه در وهله نخست گیاه یونجه در شرایط تنش قرار داشته باشد و یا ذخائر كربوهیدراته ریشه در حد مطلوب نباشد. دوم اینكه بلندای بوته ها در برداشت پایانی بیشتر از 10 سانتیمتر در نظر گرفته شود تا توان بیشتری برای زمستان گذرانی داشته باشد. بلندای مطلوب بوته ها در زمستان میزان حفظ برف در یونجه زار را افزایش داده و میزان مصرف آب در اوایل بهار را كاهش خواهد داد. در شرایط صحرایی مرطوب، ته بوته های بلندتر از طریق ایجاد تهویه بهتر و همچنین جلوگیری از برخورد علوفه به خاك مرطوب به خشك شدن قسمت های انتهایی علوفه برداشت شده كمك خواهند كرد. از دیگر دلایل برداشت با بلندای مناسب از سطح زمین، متعادل كردن افزایش كیفیت علوفه است. به طور معمول پایین ترین بخش از گیاه یونجه دارای میزان لیف بالایی است و از این رو كیفیت پایین تری دارد. در كل، از پایین به بالای بوته یونجه كیفیت و میزان محتوی غذایی افزایش یافته و میزان لیف و لیگنین كاهش می یابد. اگر كشاورزان درهنگام برداشت با افزایش نسبی بلندای ته بوته از برداشت این بخش خود داری كنند، كیفیت علوفه به مراتب بهتر خواهد بود. بررسی های مختلف نشان داده، كه میزان علف هرز در یونجه برداشت شده با ته بوته 5 سانتیمتر بسیار كمتر از ارتفاع 10 سانتیمتر می باشد. كمتر بودن میزان علف هرز باعث افزایش كیفیت علوفه در چین های بعدی خواهد شد.

روش های برداشت یونجه

یونجه تازه درو شده دارای 70 تا 85 درصد رطوبت بوده كه برای انبار كردن می بایست به 20 تا 25 درصد كاهش یابد. برای كاهش رطوبت ممكن است علوفه را در یونجه زار به طور طبیعی برای مدت چند ساعت تا چند روز، بسته به دمای محیط و شرایط جوی نگه داشته و یا از گرم كن ها و خشك كردن مصنوعی استفاده كرد. هر یك از روش های برداشت یونجه با هدر رفت كمی و كیفی همراه است. 5 تا 15 درصد ماده خشك در شرایط خشك كردن طبیعی در یونجه زار در نتیجه فعالیت آنزیم ها از بین می رود، خرد شدن و ریختن برگ ها نیز موجب كاهش كیفیت محصول می شود، چون درصد پروتئین برگ ها بیش از ساقه است، 70 درصد از پروتئین گیاه و 90 درصد كاروتن (ویتامین) در برگ ها جمع شده است لذا تابش دراز مدت آفتاب، شبنم و باران باعث هدر رفت موادغذایی گیاه می شود. در مناطق مرطوب و بارانی، بهترین روش برداشت آن است كه تا حد امكان فاصله زمانی بین درو تا گرد آوری از یونجه زار كوتاه شود. آزمایش ها نشان داده كه روش خشك كردن علوفه به صورت آزاد در یونجه زار 32 درصد افت و خشك كردن در انبار 26 درصد و با روش سیلو كردن 14 درصد افت پروتئین نسبت به كل پروتئین محصول را به همراه دارد.

روش دستی

نخستین وسیله برداشت علوفه همان داس بوده است كه در برداشت غلات از حدود 5000 سال پیش استفاده می شده و هنوز هم در بسیاری از نقاط ایران و جهان استفاده می شود. قداره یا شامیله، تكمیل شده داس است كه عملكردی بیشتر وخستگی جسمی كمتری به همراه دارد. یك كارگر با یك داس معمولی حدود 250 مترمربع می تواند درو كند،  یا به عبارتی برای یك هكتار 40 نفر روز كار لازم است، ولی با شامیله 1000 متر مربع در روز می تواند برداشت كند كه در آن صورت برای 1 هكتار 10 نفر روز كار نیاز است.

برداشت یونجه به روش دستی

روش مكانیزه

ماشین های دروگری كه با نیروی دام كار می كردند در سال 1800 میلادی اختراع شد كه نخستین نمونه آن صفحه مدوری بود كه داس روی آن نصب می شد و پس از آن دروگرهائی با اصول قیچی با حركت رفت و برگشتی تیغه ها ساخته و تكمیل شد.

انواع دروگر یونجه

الف – شانه ای

ب – استوانه ای

ساختمان دروگر شانه ای (رفت و برگشت)

1. شاسی (در 3 نقطه به دو بازوی تحتانی و ساق وسط تراكتور متصل می شود)
2. دستگاه رانش (حركت از محور تواندهی تراكتور به این دستگاه كه شامل تسمه و چرخ است منتقل می شود)
3. فنر تنظیم وزن (برای كنترل وزن دروگر می باشد)
4. حامی میله ای است كه پوسته و خارج از مركز را به شاسی متصل می كند
5. نگهدارنده، شانه برش را نسبت به تسمه رانش در یك جهت قرار می دهد
6. ضامن، به صورت قطعه ناودانی و تحت فشار یك فنر كه در برخورد شانه برش با بازدارنده، شانه آزاد می شود
7. كفش ها ، شانه برش و ملحقات آن روی دو كفش درونی و بیرونی حمل می شوند
8. تخته ردیف، تخته چوبی به كفش بیرونی متصل است و علوفه بریده شده را به طرفدرون نوار برش، می راند
9. چوب ردیف، دسته ای چوبی به وسط تخته ردیف متصل است كه از بیرون افتادن ساقه ها بریده شده جلوگیری می كند
10. سامانه خارج از مركز (اسانتریك) حركت ناشی از محور تواندهی تراكتور (دورانی) برای تأمین حركت تیغه های برش توسط این سامانه تبدیل به حركت رفت و برگشت می شود
11. شانه برش از شماری تیغه های مثلثی كه در كنار هم روی تسمه ای كه زیر بند شانه می شوند ساخته شده كه این شانه برش (یا قسمت برنده دروگر) در درون انگشتی ها و روی پهنه دروگر، حركت رفت و برگشتی دارد. تیغه ها دارای آج (روی تیغه) برای گیاهان زراعی ساقه ضخیم (غلات، یونجه، شبدر،...) و سطح تیغه ها را آب كروم می دهند تا شیره گیاهی به آن نچسبیده و این نوع تیغه ها درماشین های خودگردانی كه شانه برش از سطح زمین ارتفاع بیشتری دارد و نزدیك خاك و شن نیست به كار می روند. مورد استفاده تیغه های زیر آجدار، رو آجدار مانند است و پس از كند شدن می توان دوباره تیز كرد، ولی این كار در تیغه های روآجدار عملی نیست. تیغه های لبه صاف برای علوفه ساقه نازك چون چمن و آنهائی كه هنگام درو شیره نمی دهند مناسب است. در شانه برش بیشتر دروگرها از این نوع تیغه استفاده می شود.

انگشتی ها چهار نوعند

1. سنگلاخی (جنس فولاد یا آهن چكش خوار سخت) و در زمینهای سنگلاخی به كارمی روند.
2. انگشتی تخت، چون بدون رویه محافظ بوده، در درو، محصولات پر پشت زیاد و یا درهم برهم بودن محصول، احتمال گیر كردن محصول در انگشتی ها كمتر بوده مورد استفاده قرار می گیرد.
3. انگشتی معمولی
4. انگشتی دو قلو

تنظیمها

تنظیم تیغه

الف - تنظیم تطبیق خط وسط تیغه از خط وسط انگشتی می گذرد كه برای انجام این تنظیم، شانه برش را به طرف درون و یا بیرون، حركت داد و یا طول چلاق دست را تغییر داد.

ب - تنظیم صفحه های پشت بند، با سائیدگی بیش از حد این صفحه ها، ارتعاش در شانه برش افزایش یافته كه صفحه ها قابل تعویض بوده و یا این كه با شل كردن مهره های نگهدارنده، صفحه ها را به جلو رانده تا تكیه گاه ثابت شود.

ج - تیغه گیره ها: گیره ها بدون آنكه فشاری به تیغه وارد كنند روی تیغه ها تماس داشته و اگر سرگیره ها فشار زیادی روی تیغه ها وارد كنند سبب سائیدگی، فشار بار به محور پی تی او و كاهش آسان حركت آسان شانه شده، لذا بهترین فاصله حدود 1 میلی متر بین قسمت عقب كفی انگشتی و زیر تیغه می باشد.

د - تنظیم ارتفاع برش، نسبت به شرایط كشتزار و نوع گیاه متفاوت است و درو یونجه باید سعی كرد كه جوانه های نزدیك زمین باقی بمانند تا رشد محصول برای چین بعدی سریع تر باشد.

و - تنظیم انگشتی ها: نوك انگشتی ها به طور معمول باید موازی سطح زمین باشند، اما درزمین های سنگلاخی آن ها را كمی به طرف بالا متمایل كرد تا سنگریزها را رد كنند، دریونجه زارهایی كه محصول خوابیده یا ورس كرده است، نوك انگشتی ها را به طرف پایین ببرید تا بتوانند درون محصول نفوذ كرده و آنها را بلند كنند، و برای تمایل نوك انگشتی ها كه با تمایل شانه نسبت به زمین قابل تغییر است، به طور معمول به وسیله اهرمی مخصوص صورت گرفته و یا در بعضی دروگرهای سوار، كوتاه و بلند كردن طول ساقه وسط تراكتور عملی می شود.

انواع دروگرها (رفت و برگشتی)

1. دروگر خودگردان (صندلی دار و بدون صندلی)
2. دروگر تراكتوری (میان سوار، سوار، نیمه سوار) و در بعضی از آنها پشت تراكتور متصل می شود كه در مجموع آن را موور دروگر ساقه كوب (كاندیشز) گویند
3. دروگر بشقابی (اصول ضربه ای) بیشتر برای بریدن علفهای هرز، مرغزارها، علوفه كنارجاده ها و زمین های ورزش به كار می روند. (دروگر بشقابی برای درو یونجه توصیه نمی شود)، چون محصول بریده شده را با برش های دوباره به صورت پودر در آورده و به هدر می دهد). كشاورزان ایرانی به هرحال دروگر بشقابی را بر شانه ای ترجیح می دهند، چون ساختار به نسبت ساده تری داشته، شمار تیغه ها و تنظیم های كمتر و ساده تری نیز دارد.

ساختمان دروگر شانه ای

1. شاسی (در 3 نقطه به دو بازوی پایینی و ساق وسط تراكتور متصل می شود)
2. دستگاه رانش (تسمه، چرخ تسمه و جعبه دنده)، جعبه دنده دو وظیفه دارد یكی تغییر مسیر انتقال توان (حركت دورانی محور تواندهی در سطح افق را به حركت و به آسانی به سطح قائم تبدیل می كند) و دیگری افزایش سرعت 540 دور در دقیقه محور تواندهی به سرعت مناسب 3000 تا 2500 دور در دقیقه برای بشقاب ها.
3. دستگاه برش : متشكل از یك جعبه دنده و 2 یا چند بشقاب، به طور معمول دارای 2 یا 3 و گاهی 4 تیغه می باشد و حركت بشقاب ها از زیر و یا از بالا تأمین می شود. شمار بشقاب ها از 2 تا 8 متغیر است، قطر بشقاب ها در چند بشقابی 20 سانتیمتر ولی در دو بشقابی های بزرگ، ممكن است به 80  سانتیمتر و بیشتر هم برسد، شمار تیغه ها در هر بشقاب نیز بسته به نوع دورگر متفاوت است به طور معمول 2 یا 3 ولی گاهی به 4 عدد می رسند (تیغه ها با زاویه های یكسان روی هر بشقاب قرار دارند) و شكل تیغه ها در همه درازا مستطیلی است و یا در انتها مثلثی شده اند، دو طرف تیز بوده كه پس از سائیده شدن می توان آنها را جا به جا و یا تیز كرد. جعبه دنده دستگاه رانش و برش به طورمعمول از یكدیگر جدا بوده لذا باید جداگانه واسكازین ریخت.
4. حفاظ، سرعت دوران زیاد بشقاب ها سبب پرتاب سنگ و مواد جامد به اطراف می شود از این رو نوعی حفاظ (برزنشی _ فلزی) بر روی بشقاب ها استفاده می كنند.
5. دیگر قطعه ها (تخته ردیف، ابزار تنظیم چون فنر وزن، ضامن و ... )

نوع دیگر از دورگرها را كه با اصول ضربه كار می كنند دروگر شلاقی می گویند كه تیغه ها به صورت عمودی روی یك محور استوانه ای به طور زیگزاك قرار گرفته اند و با چرخش استوانه، علوفه بریده شده به بالا و عقب پشت می شود و پهنای كار دستگاه به پهنای دارازی استوانه می باشند.

ساقه كوب یا كاندیشنر

یونجه درو شده را پس از كاهش محتوای رطوبت برگ به حجم و وزن معین بسته بندی می كنند و چون رطوبت ساقه هنوز بیش از میزان مجاز است و امكان كپك زدن و ضایعات وجود دارد، ساقه را در چند نقطه ترك داده تا آب آن سریعتر تبخیر شود و امكان خشك شدن همزمان برگ و ساقه پیش آید، از این رو ابزاری برای ترك دادن و یا مچاله كردن ساقه و محصول ساخته شده است كه به ساقه كوب معروف اند و می توان به صورت یك دستگاه مستقل پس از دروگر(موور) استفاده شود یا همراه با یك ماشین باشد. اگر سر وصدای زیاد از دستگاه شنیده شد، می تواند در اثر نزدیك بودن غلتك ها باشد و یا تنظیم غلتك ها درست نباشد و اگر در برداشت، برگ ها آسیب دیده باشند و ریزش آنها در روی زمین به همراه باشد به دلیل سرعت زیاد چرخ و فلك است و یا فاصله غلتك ها كم است و یا بیش از اندازه له می كند.

جاروها (ریك ها)

کاشت علوفه با درو كردن پایان نمی یابد و چون علوفه گیاهی پر آب است باید پیش از انبار كردن رطوبت آن كاسته خشك شود و خشك كردن محصول در مناطق پر آفتابی، با كاربرد كاندیشنر (موور) ممكن است مشكلی نباشد، ولی در مناطق كم آفتاب و مرطوب و حتی در نواحی خشك، اگر پس از درو بارندگی شود، در هر دو منطقه برای گردآوری محصول، لازم است آنها را ردیف كرد كه با ماشین های جارو (ریك) انجام می شود و گاهی لازم می شود چند ردیف را به علت كم پشتی محصول، یك ردیف كرد تا خوراك مناسب برای ماشین های عملیات بعدی برای مثال بسته بند فراهم آید و هنگامی نیز به علت پرپشتی محصول پس از درو، ممكن است لازم باشد هر ردیف به دو یا سه ردیف تقسیم شود.

ریک خورشیدی

موور کاندیشینر با قابلیت جمع آوری یونجه برش خورده در یک خط

جا به جا كردن، ردیف و هوا دادن از دیگر كارهائی است كه جارو می تواند انجام دهد. جاروهای متداول امروزی به دسته مورب، خورشیدی و پخش كن تقسیم می شوند. جاروهای مورب نیاز به نیروی محركه داشته كه از چرخ آنها و یا نیروی هیدرولیك تأمین می شود و از نظر چگونگی اتصال به تراكتور نیز دارای دنباله بند، نیمه سوار و سوار هستتند.

نحوه عملکرد ریک

جاروهای خورشیدی

در ایران جاروهای خورشیدی از نوع سوار بوده و انواع بزرگ تر آنها ممكن است نیمه سوار باشند و حركت دورانی از چرخ ها در اثر تماس نوك انگشتی محیط چرخ ها با زمین و یا علوفه تأمین می شود و این نوع برای پیروی از بلندی زمین، برای انجام كار بهتر بوده (به دلیل سادگی و تنظیم های كمتر) و همچنین جا به جائی خورشید ها، برای كشاورزان مورد پسندتر است و خورشیدی ها ممكن است تو پر و یا توخالی باشند. اگر درعملیات با جاروی خورشیدی ملاحظه شد كه علوفه جا می ماند، به دلیل شكسته شدن انگشتی هاست كه می بایست آنها را عوض كرد و همچنین هنگامی كه در حین جارو كردن علوفه می پرد، ممكن است به دلیل پرش خورشیدی ها است كه می بایست فشار تایر (نیمه سوار) را امتحان كرد و یا سرعت پیشروی را كم كنیم و اگر شكستگی پیاپی انگشتی بهمراه بود می توان پوسیدگی و زنگ زدگی آنها را بازدید كرد و همچنین قرارگیری درسطح زمین را تنظیم كرد. دلیل اینكه گاهی علوفه به انگشتی گیر می كند این است كه سطح یونجه زار برای جارو كردن خیلی خیس بوده است. نوع دیگر جاروها، پخش كن می باشند كه در مناطق بسیار مرطوب و كم آفتاب به كار می روند به این صورت كه علوفه برای خشك شدن چند روزی روی زمین مانده و به زمین چسبیده است و باید با این ماشین آن را بلند كرده تا كپك نزند و بیشتر از نوع سوار می باشد.

بسته بندها (بیلرها)

ماشین های دنباله بند بوده و حركت را از محور تواندهی می گیرند و علوفه را پس از برداشت از زمین به صورت بسته های (مكعبی، استوانه ای) در می آورند.

بیلرها با نوع بسته بندی مکعبی در ابعاد کوچک

بیلرها با نوع بسته بندی مکعبی در ابعاد بزرگ

قسمت های مختلف

1. قسمت بردارنده علوفه
2. قسمت خورنده (خوراك دهی) به صورت پیچ (هلیس) ارشمیدس
3. چنگال ها
4. پیستون
5. فضای بسته بند
6. چرخ ستاره ای (برای تنظیم درازای بسته)
7. دستگاه گره زن (به طورمعمول دو عدد) كه سوزن به ازاء هر گره زن، دو عدد می باشد
8. ناودانی (تنظیم فشردگی بسته علوفه)
9. چرخ طیار(تبدیل حركت غیریكنواخت)

ارتفاع بردارنده نسبت به زمین به اندازهای باشد كه اگر زیاد باشد، علوفه روی زمین مانده و اگر كم باشد آسیب دیدن انگشتی ها و همچنین ورود خاك و شن به درون دستگاه شده لذا مناسب ترین فاصله تا زمین در حدود یك سانتی متر است كه در بعضی بسته بندها به طور خودكار بردارنده را با سیم بالا و پایین كرده و در نوع دیگر توسط پیچ كه روی دستگاه است بالا و پایین می برند. یكی از موارد مهم در بسته بندی، كشش نخ است كه اگر فشار نخ كم باشد بسته شل شده و اگر فشار بر نخ زیاد باشد، نخ پاره می شود. تنظیم فشردگی بسته توسط پیچ های لنگی در انتهای فضای بسته بند در بیرون قرار داشته كه دو ناودانی را نزدیك و یا دور می كند و در ازای بسته توسط چرخ ستاره ای است كه محل استقرار آن در ناودان می باشد.

نوع دیگر بسته بندی به صورت استوانه ای است كه ویژگی های این نوع نسبت به بسته بند مكعبی بشرح زیر است:

1. اگر پس از عمل بسته بندی، بارندگی شود، آب از بسته استوانه ای نفوذ می كند، درحالی كه در مكعبی ها به دلیل فشردگی زیاد نفوذ آب سخت است.
2. علوفه استوانه ای شكل را با توجه شكل خاص آن می توان در فضای باز گذاشت و اگربرای مدت طولانی باشد در انبار قرار می دهند.
3. حجم بسته بندی استوانه ای معادل 30 بسته مكعبی است لذا ترابری آن صرفه جوئی در وقت است.
4. جا به جا كردن و یا بلند و پائین كردن بسته های استوانه ای با دستگاه بلند كن خود گردان (لیفتراك) موجب صرفه جویی در هزینه دستمزد هاست.
5. یكی از اصول مدیریت علوفه زارها این است كه بسته ها زودتر از آنها بیرون برده شود تا فضای زیر بسته ها امكان رشد سریعتر داشته باشند، از این رو بسته های استوانه ای این برتری را دارند.

بیلر با نوع بسته بندی استوانه ای

چاپرها یا قورمه كن ها

محصولات علوفه ای شامل همه ی علوفه هائی است كه قابل مصرف برای دام است و به محصول علوفه اطلاق می كنیم كه افزون بر قطعه قطعه شدن رطوبت آن در هنگام سیلوكردن 50 تا 60% بوده باشد تا عمل تخمیر در سیلو به آسانی انجام شود.

چاپر شامل : بردارنده، استوانه های هادی، استوانه برش، پروانه و مالبند كه محور تواندهی از میان آن عبور كرده است.

برای كاهش مقاومت در برابر برش، چاپر از نوع دنباله بند بوده (دو ردیفه) نیمه سوار یك ردیفه استفاده می شود. همان طور كه می دانیم هرچه قطعه های علوفه خردتر و كوتاه تر باشد امكان خروج هوا آسان تر و تخمیر هوازی بهتر صورت می گیرد، لذا:

1. هرچه سرعت دوران استوانه های هادی كمتر باشد قطعه ها كوچكتر است به شرط آن كه سرعت دوران استوانه برش ثابت باشد.
2. هرچه سرعت دوران استوانه برش بیشتر باشد درازای قطعه ها كوچكتر می باشد.
3. هرچه شمار تیغه های مورب روی استوانه برش بیشتر باشد قطعه ها ریزتر می شوند.

نكته مهم : از آنجائی كه حركت محور تواندهی به استوانه برش منتقل می شود و قطعه سنگینی می باشد از این رو با قطع حركت تواندهی از سمت بیرون و متوقف شدن آن،استوانه برش ادامه حركت داشته و می خواهد P.T.O را همراه خود بچرخاند و موجب آسیب به آن می شود لذا بهترین وسیله نقلیه كلاچ یك طرفه بین این دو است، هنگامی كه سرعت P.T.O كمتر از سرعت استوانه برش شود. این دو را از هم جدا كند.

چاپر بیشتر برای خرد كردن ساقه و برگ ذرت علوفه ای به كار می رود و تنظیم ها در چاپر عبارت است از: تنظیم ارتفاع برش، درازای قطعه های درو شده و شدت برش.

1. ارتفاع برش محصول، با بالا و پائین بردن تایرها و یا دماغه ها انجام می شود.
2. در ازای قطعه های محصول درو شده، با تنظیم حركت استوانه های برش و هادی و شمار تیغه های روی استوانه انجام می شود.
3. شدت برش بستگی به فاصله بین چاقوی ثابت و استوانه برش تنظیم می شود.
4. سرعت حركت دستگاه، متناسب با كم پشتی و پر پشتی محصول و نیز پستی و بلندی زمین انجام می شود.

چاپر يا قورمه كن يونجه

فرآورده های یونجه

علوفه خشك

علوفه خشك حالتی اولیه برای ذخیره علوفه برای تغذیه دام ها در طی فصل ها ی سرد سال و یا برای ترابری در مسافت های طولانی است. هدف از تهیه علوفه خشك ذخیره علوفه برداشت شده با ارزش غذایی بالا، هضم پذیری و حفظ خوش خوراكی و رنگ سبزعلوفه تازه می باشد. در طول برداشت تا تعلیف دام، برگ های علوفه نباید دچار ریزش شوند. كاهش برگ های علوفه باعث كاهش اندك عملكرد علوفه خشك، ولی افت شدید كیفیت آن خواهد شد. در اوایل مرحله شكوفه دهی، 30 تا 40% كل ماده خشك علوفه ازبرگ ها و 60 تا 70% آن از ساقه تشكیل می شود. برگ و ساقه ها دارای ارزش غذایی متفاوتی هستند. به عنوان مثال، ساقه یونجه خشك در حدود 11% و برگ ها در حدود 24% پروتئین خام دارند. از این رو برگ ها اهمیت غذایی بسیار بیشتری نسبت به ساقه دارند. لذا حفظ برگ های یونجه در طی برداشت، خرد كردن و عدل بندی بسیار ضروری است. میزان رطوبت گیاه یونجه در اوایل مرحله گلدهی به طور معمول در حدود 75 تا 80 درصد است. به جز در مواردی كه علوفه به صورت سبز و بی درنگ پس از برداشت مورد تغذیه دام ها قرار می گیرند، باید علوفه برای استفاده بعدی ذخیره شود. میزان رطوبت مناسب برای ذخیره سازی علوفه كمتر از 20 درصد است. خشك كردن علوفه به سادگی از دست دادن رطوبت گیاهان نیست. ویژگی های فیزیكی و فیزیولوژیكی یونجه در فرایند از دست دادن رطوبت مورد تغییر قرار می گیرند. از این رو، برای تولید علوفه با كیفیت بالا، داشتن درك درست از مفاهیم اساسی در كاهش میزان رطوبت و تغییرات ایجاد شده درنتیجه آن در محتوی غذایی علوفه ضروری است. این اصول برای استفاده از روش های تهیه، ذخیره و استفاده از علوفه بسیار سودمند خواهد بود.

دستگاه رطوبت سنج یونجه

اصول مدیریت رطوبت علوفه خشك

میزان رطوبت علوفه فرآیند تولید را تعیین می كند. میزان رطوبت علوفه را می توان با استفاده از روش آزمایشگاهی و یا توسط سنجش گرهای الكترونیكی اندازه گیری كرد. در شرایط خشك كردن معمولی قواعد از دست دادن آب و تغییر مواد غذایی علوفه را می توان به دو مرحله تقسیم كرد:

مرحله اول : در شرایط خشك كردن مناسب، میزان رطوبت علوفه برداشت شده با گذشت 5 تا 8 ساعت پس از خشك كردن از حدود 80 درصد به 50 تا 55 درصد می رسد. آب از دست رفته در این مرحله بیشتر آب آزاد در فضاهای بین یاخته ای است. آب به طور عمده به صورت تعرق از طریق نظام آوندی و با افزایش سرعت و میزان در فضا های بین یاخته ای از طریق روزنه ها بیرون می رود. در این فرآیند، فعالیت های فیزیولوژیكی یاخته ها مانند تنفس و تعرق تا مدتی ادامه خواهد داشت. هنگامی كه آب و مواد غذایی در دسترس محدود شد، سوخت و ساز با استفاده از مواد غذایی ذخیره شده در گیاه انجام خواهد شد كه این شرایط باعث كاهش سطح كیفی علوفه خواهد شد. به این مرحله زیست سوزی (كاتابولیسم) اتلاق می شود. زیست سوزی فرآیندی است كه در آن یاخته ها، مولكول های پیچیده را فرو می شكنند تا بتوانند از آنها انرژی گرفته و از نیروی آنها به كاهند. از این رو زیست سوزی یك فرآیند برون گرمایی (اگزوترمیك) است. زیست سوزی نیمی از فرآیند سوخت و ساز را تشكیل می دهد. نیمه دیگر زیست سازی (آنابولیسم) نام دارد. این مرحله تا هنگامی كه میزان رطوبت به كمتر از 50 درصد برسد و یاخته ها زیست خود را از دست بدهند ادامه خواهد داشت. لذا افزایش سرعت خشك كردن علوفه میزان زیست سوزی را كاهش خواهد داد و از این طریق از افت مواد غذایی به طور چشمگیری جلوگیری خواهد شد. امروزه با استفاده از دستگاه های خشك كن پیشرفته میزان هدر رفت مواد غذایی در فرایند مرحله خشك كردن به حدود 5 درصد كاهش یافته است.

مرحله دوم : این مرحله هنگامی آغاز می شود كه میزان رطوبت علوفه برداشت شده به كمتر از 50 درصد برسد. در طول این مرحله آب یاخته های برگ به فضاهای بین یاخته ای انتقال می یابند. همینطور كه میزان رطوبت گیاه كاهش می یابد، اختلاف پتانسیل آب بین گیاه و هوا كاهش می یابد و از دست دادن آب كندتر انجام می گیرد. تعرق از طریق پوست یا لایه مومی (كوتیكول) مومی گیاه كندتر می شود. در این مرحله، در طی 2 تا 4 روز میزان رطوبت از 40 تا 50 درصد به كمتر از 20 درصد می رسد. در این نقطه، میزان رطوبت ساقه كمتر از رطوبت برگ ها خواهد بود. این نكته اهمیت بسیار زیادی در فرآیند خشك كردن علوفه دارد. چون برگ های خشك به دلیل تأخیر در خشك شدن و در طول فرآیند گرد آوری و عدل بندی ریزش كرده و موجب كاهش كیفیت غذایی علوفه می شوند. در مرحله دوم ، پس از مرگ یاخته ها، فرآیندهای فیزیولوژیكی به فرآیند های آنزیمی تبدیل می شوند. در رطوبت كمتر از 40% ، برگ ها در هنگام جا به جائی علوفه خواهند شكست. تغییر در غلظت عناصر غذایی تحت تأثیر سرعت خشك شدن، گرما، شبنم و آبشویی است. تابش مستقیم آفتاب و شبنم می تواند منجر به از دست دادن بخش زیادی از ویتامین ها و عناصر غذایی محلول در آب شوند. قندهای محلول در آب تا حد زیادی توسط فعالیت های آنزیمی تغییر می یابند، ولی كربوهیدرات ها (مانند نشاسته) تغییر چندانی نمی كنند. تركیبات نیتروژنه نیز در شرایط معمول تغییر چندانی نمی كنند، ولی اگر سرعت خشك كردن بسیار آهسته باشد یا دمای بالایی بر علوفه اعمال شود، برخی از پروتئین ها تحت تاثیر آنزیم ها قرارگرفته و كاهش می یابند. پس از مرگ یاخته ها، كاروتن، سبزینه وبرخی از ویتامین ها در گیاه تحت تأثیر واكنش های نور شیمیائی تخریب می شوند و علوفه در اثر تابش نور شدید آفتاب اكسیده می شود. لذا افزایش سرعت خشك كردن در این مرحله نیز با جلوگیری از فرآیند های آنزیمی، از تخریب و افت سطح عناصر غذایی و همچنین تغییر رنگ جلوگیری می كند.

تیمارهای مكانیكی و شیمیائی برای افزایش سرعت خشك كردن علوفه

روش مكانیكی

زیر و رو كردن علوفه : ممكن است برای خشكاندن بهتر نیاز به زیرو رو كردن و یا تغییر محل علوفه باشد. بایستی توجه داشت كه كمترین جابه جایی در علوفه انجام شود تا ریزش برگ ها به كمترین حد ممكن برسد. خرد شدگی و ریزش برگ ها با كاهش رطوبت یونجه به كمتر از 50% به شدت افزایش می یابد. از این رو  توصیه می شود كه علوفه با رطوبت كمتر از 40% با چنگك گردآوری نشود. لذا در صورت نیاز به جا به جایی، این عمل از پیش از كاهش رطوبت به زیر 40% و در صبح زود انجام شود. به منظور خشكاندن بهتر علوفه باید دسته های برداشت شده با حجم كم و فاصله زیاد از هم روی زمین قرار داده شوند. دسته های گسترده و نازك بیشتر در معرض تابش نور خورشید هستند و از تهویه جریان هوای مطلوبی برخوردارند.

جارو زدن : جارو یا ریك وسیله ای است كه برای افزایش خشك شدن یكنواخت علوفه استفاده می شود. عمومی ترین نوع جارو زدن یا گردآوری پف مانند یونجه و بالا آوردن لایه های پایینی است. عمل غلتاندن، ساقه ها را بیشتر در معرض هوا قرار داده در حالی كه قسمت برگ گیاه حفظ می شود. بایستی علوفه را هنگامی كه بیش از 30 درصد رطوبت دارد برای جلوگیری از ریزش برگ ها جارو زد. جارو زدن در صبح زود یا هنگام عصر هنگامی از این كه برگ ها از هوا رطوبت جذب نمود (تا برگ ها نیز حفظ شود) انجام گیرد. اگر جارو زدن هنگامی كه یونجه خیلی خشك است انجام شود، ماده خشك تا 15 درصد كاهش می یابد. بعضی از نمونه های جارو ها عبارت اند از: جارو تحویل، جارو دو طرفه، جارو چرخی، جارو چرخی دو لایه، غلتاندن معكوس و غیره كه هركدام از این ابزار نقاط قوت خاصی دارد.

تیمارهای شیمیائی : گاهی برای افزایش سرعت خشك شدن یونجه از برخی مواد شیمیائی استفاده می شود. از این مواد در هنگام برداشت استفاده می شود كه با افزایش میزان آب از دست رفته باعث كاهش زمان خشك شدن علوفه می شوند. این مواد به طور مستقیم موجب خشك شدن علوفه نمی شوند، بلكه موجب شكسته شدن لایه مومی (كوتیكول) ساقه یونجه می شوند. با شكستن این لایه مومی شكل تهویه به صورت مكانیكی و با سرعت بالایی انجام می گیرد. مواد خشك كن در شرایط آب و هوای گرم، رطوبت پایین، خاك خشك و باد كم تأثیرگذاری بسیار بیشتری دارند. همچنین بهتر است هنگامی كه ساقه های یونجه كوچك هستند و بسته های برداشت شده كم حجم اند از آنها استفاده شود. این مواد بیشتر شامل كربنات پتاسیم (3K2CO) و كربنات سدیم (3Na2CO) هستند.البته كارائی كربنات پتاسیم بیشتر از كربنات سدیم است. مواد خشك كن با ایجاد تداخل در لایه مومی گیاه و افزایش سرعت تعرق، میزان آب از دست داده گیاه را به طور چشمگیری افزایش می دهند. این تركیبات هنگامی بیشینه تأثیرگذاری را خواهند داشت كه به همراه سامانه های خشك كن علوفه مورد استفاده قرار گیرند. بهتر است از مواد خشك كن هنگامی استفاده شود كه احتمال بارش باران و یا وزش رگبار وجود داشته باشد. به طوركلی این مواد درمحیط های مرطوب كارائی بیشتری دارند. كارائی كربنات پتاسیم بیشتر از كربنات سدیم است. میزان مصرف این دو تركیب 4 كیلوگرم در تن بوده و بهتر است كه برای كارائی بیشتر این میزان در 60 لیتر آب دارای مقدار مناسبی ماه خیس كننده (سورفكتانت) حل شده و به طور مستقیم برروی همه بخش های علوفه پاشش شود.

عامل های موثر بر كاهش عملكرد علوفه در چرخه فرآیند خشك كردن

سرعت خشك كردن علوفه به عامل های مختلف ی مانند میزان رطوبت گیاه، اندازه دسته علوفه ها و شرایط محیطی (شامل دما، طول روز، رطوبت نسبی و میزان شبنم سحرگاه كه تمامی این موارد غیر قابل كنترل هستند) بستگی دارد. خشك كردن دسته های علوفه درسطح یونجه زار، در محیط های خشك و نیمه خشك به حدود 3 روز و در محیط های مرطوب به حدود 14 روز زمان نیاز دارد. علوفه در روزهای گرم و طولانی و وزش باد ملایم به سرعت خشك شده و در روزهای كوتاه و سرد، با رطوبت نسبی بالا و بدون وزش باد به صورت بسیار آهسته خشك می شود.

پیش از تعیین زمان برداشت در هر چین،  بایستی پیشبینی وضعیت جوی منطقه برای چند روز آینده مورد بررسی قرار گیرد و در صورت پایین بودن احتمال بارش باران، اقدام به برداشت علوفه شود. بارش باران بر روی یونجه برداشت شده می تواند با ایجاد آبشویی و افزایش زمان لازم برای خشك شدن كیفیت و محتوای غذایی علوفه را به شدت كاهش دهد. بارش باران باعث افزایش میزان رطوبت علوفه شده و از این طریق مدت زیست یاخته های گیاهی را در علوفه برداشت شده افزایش می دهد. در نتیجه این امر طول مدت تنفس نیز افزایش یافته و در نهایت موجب افت محتوی غذایی علوفه خواهد شد. این كاهش در مرحله یك فرآیند خشك شدن رخ می دهد (كه در بالا به آن پرداخته شد ) كه یاخته ها هنوز زنده هستند و غشای پلاسمایی از تخلیه محتوی یاخته از دیواره یاخته ای به بیرون جلوگیری می كند. در مرحله دو، هنگامی میزان رطوبت به كمتر از 40 درصد رسید بارش باران می تواند موجب حذف چشمگیر عناصر غذایی یاخته های مرده از طریق آبشویی شود. محتوی سلول ها بدون محدودیت از میان غشای پلاسمایی جریان می یابند و عناصر غذایی محلول به سرعت كاهش می یابند. ساختار فیزیكی برگ های یونجه و ساقه های لطیف آن تخریب شده و ممكن است برگ های بزرگ و سنگین تر در نتیجه جابه جایی مورد ریزش قرار گیرند. هنگامی كه علوفه یونجه توسط باران خیس شد، غلظت كاروتن و عناصر كمیاب آن به طور بسیار شگفت آوری كاهش می یابد؛ به طوری كه احتمال دارد میزان كاروتن علوفه به صفر برسد. افزون بر آسیب و زیان های یاد شده باید احتمال كپك زدگی و آلودگی های میكروبی علوفه را نیز در نظر گرفت كه ممكن است در صورت تداوم شرایط نامساعد جوی روی داده و آسیب و زیان های جبران ناپذیری را به علوفه تولید شده وارد نمایند.

سیلوی یونجه (سیلاژ)

یونجه می تواند برای مدت طولانی توسط سیلو كردن به صورت قصیل سبز ذخیره شود. سیلاژ یك علوفه ذخیره شده است كه در صورت نگهداری مناسب و اصولی ارزش غذایی خود را حفظ خواهد كرد. برای تهیه یونجه سیلویی، یونجه برداشت شده و در سطح یونجه زار باقی گذاشته می شود تا میزان رطوبت آن به 60 تا 70 درصد كاهش یابد. بسته به شرایط آب و هوایی، دسته های علوفه ممكن است، برای رسیدن به این میزان رطوبت نصف روز تا یك روز كامل در سطح یونجه زار باقی بمانند. زیرا یكنواختی میزان رطوبت دارای اهمیت بالایی است. رطوبت علوفه پس از برداشت بایستی به دقت مورد آزمایش قرار گیرد تا علوفه در محدوده رطوبتی مطلوب قرار داشته باشد. اگر رطوبت علوفه درهنگام سیلو كردن بسیار زیاد باشد، محتوای غذایی دچار آبشویی شده و از گودال یا ستون سیلو به صورت زه آب بیرون می رود .تخمیر نیز ممكن است اثر منفی داشته باشد. از سوی دیگر، اگر رطوبت علوفه به كمتر از 50 درصد كاهش یابد، قرار دادن توده علوفه در سیلو به صورت فشرده و متراكم بسیار دشوار خواهد بود. در نتیجه حفظ مناسب یونجه سیلویی امكان پذیر نخواهد بود. همچنین در این شرایط امكان ایجاد آسیب ناشی از افزایش گرما و كپك زدگی نیز وجود دارد . گرمای بیش از حد توده علوفه باعث ایجاد تغییر رنگ علوفه به قهوه ای خرمایی تا تیره می شود كه این حالت نشانه كاهش كیفیت و هضم پذیری علوفه است. هنگامی علوفه به رطوبت مورد نظر رسید، دسته های علوفه با چنگك گرد آوری می شوند و سپس توسط دستگاه خرد كن به اجزاء 1.5 تا 2.5 سانتی متری خرد شده و در واگن حمل می شوند. در صورتی كه اندازه علوفه بیشتر از این میزان باشد، فشرده سازی آن برای انجام عمل سیلو كردن دشوار خواهد بود. برعكس، اگر اندازه علوفه كمتر از میزان یاد شده باشد، یونجه سیلویی تولید شده خوش خوراكی خود را از دست خواهد داد و دام علاقه ای به تعلیف آن نشان نخواهد داد. واگن ها علوفه را به محل سیلو حمل كرده و درمحل سیلو تخلیه می كنند. از سامانه های مختلفی برای سیلوكردن یونجه استفاده می شود.

انواع سیلوی یونجه

1. سیلوی عمودی : این سیلوها به صورت استوانه ای شكل و به طور معمول سقف دار هستند با مصالحی مانند چوب، بلوك و آجر ساخته شده و در برابر هوا غیر قابل نفوذ هستند.

2. سیلوی افقی : سیلوی افقی خود به دو دسته تقسیم می شود:

الف - سیلوی زمینی یا گودالی : گودالی در زمین با درازای زیاد و پهنای كم با دیواره ها وكف بتونی، آجری یا سنگ فرش كه برای آسان گری در كوبیدن علوفه در این نوع سیلو پهنای قسمت كف كمتر از بالا می باشد. در كف شیبی مناسب برای زهكشی پساب علوفه طراحی می شود و به طور عموم در گاوداری های بزرگ ایران مرسوم است و در شمال كشور به دلیل رطوبت زیاد توصیه نمی شود.

ب- سیلوی روی زمینی یا دیواری : ساختمان این نوع سیلوها تشكیل شده است از دو دیواره با روكش سیمانی، یك كف بتنی كه وسط آن را با علوفه پر می كنند و با پوشش پلاستیك آنرا غیر قابل نفوذ می كنند (این نوع سیلو برای شمال كشور مناسب می باشد).

3. سیلوی توده ای (خرمنی) : به معنی محل تجمع علوفه بر روی زمین مسطح یا كمی گود شده در حدود 2 الی 3 متر می باشد. توده علوفه بر روی صفحه پلاستیكی كه در روی زمین قرار دارد انباشته می شود و هنگامی كه میزان كافی علوفه در درون آن قرار گرفت یك پوشش پلاستیكی دیگر در روی آن قرار داده می شود و درزهای بین آنها به خوبی بسته می شوند.

4. سیلوی موقتی : این نوع سیلو به طور معمول از دیوارهای متحرك مانند حصار سیمی، علوفه بسته بندی و یا مواد دیگر ساخته  می شود كه در قسمت درونی دیوار از نایلون برای جلوگیری از بیرون رفتن گاز تولید شده و نفوذ هوا استفاده می كنند. این نوع سیلو را با رعایت شرایطی در شمال كشور می توان استفاده كرد. هنگام ساخت سیلو باید ضوابط فنی را رعایت كرد و به همین دلیل حضور كارشناسان و استفاده از نقشه های استاندارد الزامی است. سیلو را می توان با مصالحی چون بلوك، سنگ  و یا بتن مسلح ساخت. كف سیلو باید شیب ملایم به سمت بیرون داشته تا شیرابه های اضافی به بیرون هدایت شده و به درون چاهكی در بیرون از سیلو انتقال یابند. یا اینكه می توان چاهكی به عمق 2 متر و پهنای 50 سانتی متر در كف سیلو برای این منظور ایجاد كرد. ظرفیت هر یك از سیلوها می بایست متناسب با شمار دام ها باشد. به عنوان مثال :

دامداری دارای 5 راس گاو و گوساله باشد و حدود 50 كیلوگرم سیلوی شبدر برسیم مصرف روزانه آن باشد در حدود 25 متر مكعب سیلو به درازای 12.5 متر،  پهنای 2 متر و ارتفاع 1 متر نیاز دارد.

فرآیند تخمیر

هدف اصلی در نگهداری یونجه سیلویی جلوگیری از نفوذ اكسیژن به توده یونجه سیلویی و كاهش سریع PH از طریق تخمیر باكتریائی است. 4 مرحله در فرآیند تخمیر قابل شناسایی است :

1. هوازی
2. افت یا سكون
3. تخمیر
4. پایائی

در مرحله اول، اكسیژن باقی مانده در فضای بینابین توده یونجه سیلویی از طریق تنفس گیاه و میكرو ارگانیسم های هوازی مصرف می شود. وقتی اكسیژن موجود در این فضا به اتمام رسید، سیستم وارد فاز غیرهوازی می شود. در صورت مساعد بودن شرایط، انتقال از حالت هوازی به حالت غیر هوازی به سرعت و در طی چند ساعت انجام می شود. با ورود سامانه به حالت غیرهوازی، مرحله افت یا سكون آغاز می شود. در طی این مرحله، غشای یاخته ای شكسته شده و باكتری های غیرهوازی با استفاده از قند ذخیره شده در گیاه به سرعت آغاز به رشد و افزودنش می كنند. در مرحله تخمیر، باكتری ها قندها را به اسیداستیك و اسید لاكتیك تبدیل می كنند. اسید لاكتیك اسید تخمیر كنندهای موثر است و PH یونجه سیلویی را به سرعت كاهش می دهد. با پایان هرچه سریع تر فرآیند تخمیر، محتوای مواد غذایی بیشتری در یونجه سیلویی حفظ می شود. در صورتی كه فرآیند تخمیر به صورت مناسب صورت گیرد، PH یونجه سیلویی در حدود 4 تا 5 خواهد بود. در این محدوده PH ، باكتری ها از بین می روند و یونجه سیلویی وارد مرحله پایائی می شود و تا هنگام تعلیف توسط دام در این مرحله باقی می ماند.

افزودنی های یونجه سیلویی مواد افزودنی با هدفهای زیر مورد استفاده قرار می گیرند:

• بهبود تركیب و میزان مواد غذایی علوفه
• كاهش میزان افت علوفه در زمان نگهداری با افزایش سرعت تخمیر
• كاهش میزان افت علوفه در زمان نگهداری با تعدیل تخمیر
• افزایش پایداری علوفه در مرحله هوازی

موادی كه به یونجه سیلویی اضافه می شوند به طور عمده شامل مواد غذایی، اوره،آمونیاك، تلقیح كننده ها و اسیدها هستند. نقش اصلی این مواد افزایش ارزش غذایی علوفه یا كاهش افت علوفه در زمان نگهداری، از راه بهبود فرآیند تخمیر می باشد. افزودن چنین موادی به سیلوی یونجه كه تخمیر در آن كمی كندتر پیش می رود، می تواند موثر باشد. علت كند بودن سرعت تخمیر در یونجه نسبت به دیگر محصولات سیلویی مانند ذرت،پایین بودن میزان كربوهیدرات های تخمیر پذیر است.

انواع مواد افزودنی

نیتروژن غیر پروتئینی : اوره و آمونیاك را می توان با هدف افزایش میزان پروتئین خام به یونجه سیلویی اضافه كرد. افزودن میزان كمی از این تركیبات موجب افزایش قابل توجهی در میزان پروتئین خام یونجه سیلویی خواهد شد. میزان توصیه شده برای این افزودنی ها دو كیلوگرم برای هر تن یونجه سیلویی است. به علت بالا بودن میزان پروتئین خام خود یونجه سیلویی، البته افزودن آمونیاك به یونجه سیلویی میزان پروتئین خام را زیاد افزایش نمی دهد، ولی از تخریب پروتئین در چرخه فرآیند تخمیر جلو گیری می كند. بسیاری از پروتئین ها در چرخه فرآیند تخمیر طبیعی به اسیدهای آمینه و پپتیدهای كوچك شكسته می شوند. این تركیبات در هنگام تغذیه دام، در شكمبه به شدت تحلیل می روند. لذا جلوگیری از تجزیه پروتئین های گیاهی باعث افزایش كیفیت چشمگیر علوفه خواهد شد.

مواد غذایی : مواد غذایی كه به یونجه سیلویی افزوده می شوند شامل ذرت، ریز دانه ها(مانند دانه های روغنی یا غلات) و ملاس می باشد. افزودن ریز دانه ها به علوفه یونجه باعث افزایش میزان انرژی سیلو (ذخیره) شده و میزان ماده خشك علوفه را افزایش می دهد. البته افزودن دانه ذرت توصیه نمی شود. به طوری كه پیش تر اشاره شده گاهی به علت بالاتر بودن میزان رطوبت بخشی از محتوای غذایی علوفه به صورت زه آب بیرون می رود. اختلاط سیلو (ذخیره) با ریز دانه ها از نشت زه آب تا حدود زیادی جلوگیری خواهد كرد. دانه ها پیش از اختلاط با سیلو (ذخیره) باید به طور مناسب خرد شوند تا عمل جویدن و هضم دام را مختل نكنند. بایستی توجه كرد كه افزودن ریز دانه ها به سیلو(ذخیره) ، به علت بالا بودن میزان نشاسته در دانه ها، تأثیری در بهبود تخمیر نخواهد داشت.

ملاس : یكی دیگر از افزودنی های یونجه سیلویی است. ملاس سرعت تخمیر را با افزایش كربوهیدرات های تخمیر پذیر، افزایش می دهد. هر تن سیلو (ذخیره) تر فرآیند تخمیر را به طور محسوسی افزایش داده و از این راه كیفیت سیلو (ذخیره) را ارتقاء می دهد. باید از افزودن ملاس به سیلو(ذخیره)  با رطوبت بالا خود داری نمود.

مواد معدنی : مواد معدنی مانند كلسیم، فسفر، گوگرد و منیزیم در هنگام سیلوكردن به علوفه افزوده می شوند. تنها هدف از افزودن مواد معدنی به سیلو (ذخیره) بهبود محتوای غذایی آن است و تأثیر چندانی بر فرآیند تخمیر و یا روند نگه داری و ماندگاری سیلو (ذخیره)  ندارد.

اسیدها : اسیدها با هدف كاهش سریع PH یونجه سیلویی، كاهش تخریب پروتئین ها و كربوهیدرات ها در چرخه فرآیند تخمیر و افزایش به یونجه سیلویی افزوده می شوند.از این اسیدها بوریك اسید و اسیدهای معدنی مانند سولفوریك اسید و هیدروكلریك اسید باید به صورت رقیق شده و بی خطر به یونجه سیلویی افزوده شوند. از اسیدهای دیگر می توان به پروپیونیك اسید اشاره كرد كه اسیدی ضعیف است ولی برای یونجه سیلویی بسیار سودمند می باشد.  یكی دیگر از مواد افزودنی نگه دارنده دی استات سدیم است كه مخلوطی از استیك اسید و نمك سدیم است. این ماده همانند پروپیونیك اسید عمل می كند و تا حدود زیادی از فاسد شدن یونجه سیلویی جلوگیری می كند.

شاخص های كیفی علوفه

برای كیفیت یونجه تعریف های مختلفی می توان بیان كرد؛ مانند میزان پروتئین، لیف، لیگنین، ارزش غذایی نسبی، رنگ، بو، نسبت برگ به ساقه، لطافت ساقه ها، محتوای غذایی قابل هضم و دیگر تركیبات شیمیائی. هریك از این موارد برتری هایی دارند، ولی بخشی ازكیفیت علوفه را توصیف می كنند. عامل های مربوط به دام نیز مانند میانگین شیردهی روزانه، ضریب باروری، عملكرد گوشت و غیره در تعیین كیفیت یونجه بسیار مهم هستند. شاید بهترین تعریف برای كیفیت یونجه این باشد: میزان قابلیت یونجه (علوفه خشك،چرا، یونجه سیلویی) برای تولید یك پاسخ مطلوب در دام. عملكرد دام تحت تأثیر چندین عامل مختلف است كه شامل موارد زیر هستند:

خوش خوراكی : دام در تغذیه علوفه ای كه از نظر شكل، بو و مزه مطلوب باشد بیشتر رغبت خواهند داشت. بنابر این، خوش خوراكی یك علوفه ممكن است تحت تأثیر عامل هایی، همچون بافت خاك، میزان برگ گیاه، كو د دهی، میزان رطوبت، آفات و بیماری ها و همچنین تركیباتی كه می توانند موجب شوند تا علوفه شیرین، ترش یا شور شود .در كل، یونجه با كیفیت بالا، خوش خوراكتر است.

میزان تغذیه : یونجه باید به میزان كافی توسط دام مصرف شود تا عملكرد مورد انتظار به دست آید. در كل، علوفه با خوش خوراكی و كیفیت بالا بیشتر مصرف خواهد شد. علوفه با كیفیت پایین، زمان بیشتری برای هضم نیاز دارد و بیشتر در دستگاه گوارشی دام ها باقی خواهد ماند و از این رو عملكرد دام را كاهش خواهد داد.

هضم پذیری : هضم پذیری (بخشی از علوفه مصرف شده) به شدت متغیر است . 80 تا 90 درصد یونجه در مراحل نارس و در صورت بالا بودن میزان برگ ها مورد هضم قرارمی گیرد، ولی كمتر از 50 درصد یونجه بالغ و خشبی هضم می شود.

محتوای غذایی : 70 تا 90 درصد گیاهان علوفه ای را آب تشكیل می دهد. ماده خشك علوفه می تواند به دو دسته اصلی تقسیم شود:

- محتوای یاخته (بخش غیر ساختاری بافت گیاهی مانند پروتئین، شكر و نشاسته)

- اجزاء ساختاری دیواره یاخته ای (سلولز، همی-سلولوز و لیگنین)

عامل های ضد كیفی : بسته به گونه ها و رقم های گیاهی، زمان، شرایط محیطی وحساسیت دام، تركیب هایی در علوفه به وجود می آید كه می تواند منجر به كاهش عملكرد دام، التهاب دستگاه گوارشی و حتی مرگ دام شود. چنین تركیب هایی شامل تانن ها نیترات ها، آلكالوئیدها، سیانو گلیكوسیدها، استروژن ها و قارچ زهر هستند. علوفه با كیفیت بالا نباید دارای چنین تركیب های ضد كیفی باشد.

خلاصه مطالب فوق

• مرحله نهایی زراعت یونجه برداشت آن است. با تعیین مناسب ترین زمان برداشت و استفاده از روش، ادوات و شرایط برداشت می توان گام نهایی در دستیابی به محصول كمی و كیفی بیشینه ای تضمین كرد.
• عملكرد یونجه در هر چین برداری با افزایش فاصله چین ها و بلوغ گیاه افزایش می یابد. افزایش عملكرد در فرایند مراحل رشد اولیه تا اوایل گلدهی به صورت خطی است ولی پس از این مرحله از شیب افزایش به شدت كم می شود.البته به طور كلی، سرعت واقعی افزایش عملكرد متغیر بوده و به عامل های چندی مانند شرایط محیطی، حاصلخیزی خاك، رطوبت خاك، رقم یا اكوتیپ و دیگر عامل های مدیریت زراعی بستگی دارد. برخلاف عملكرد، كیفیت علوفه و میزان هضم پذیری آن به طور محسوسی با پیشرفت مراحل رشدی یونجه كاهش می یابد.
• توصیه می شود كه یونجه در اوایل روز و بی درنگ پس از پایان شبنم بر روی گیاه برداشت شود. برداشت یونجه در اوایل صبح این اجازه را خواهد داد كه علوفه طی یك روز كامل خشكانده شود و در نتیجه به بیشینه رساندن زمان خشك شدن، آسیب و زیان ناشی از تنفس به كمترین برسد و علوفه طی زمان كوتاه تری از یونجه زار گرد آوری شود و از گزند شرایط نامساعد آب و هوایی در امان بماند.
• ارتفاع مناسب برای برداشت یونجه حدود 2.5 سانتی متر و در نهایت 5 سانتی متر است و با افزایش ارتفاع به بیشتر از این میزان، عملكرد ماده خشك به شدت كاهش خواهد یافت. یونجه را می توان به روش دستی یا مكانیزه برداشت كرد. برای برداشت مكانیزه ازدستگاه های مختلف مانند انواع دروگرها، ساقه سازها و چاپرها استفاده می شود.علوفه تولیدی را می توان به صورت علوفه خشك، سیلو شده، پودر یونجه یا حبه شده(پیلت) یونجه ذخیره نمود.