اصول صحیح کشت یونجه

بعد از انتخاب مزرعه ، آزمون خاک و انجام مراحل خاکورزی و همچنین خرید بذر یونجه مناسب نوبت به کشت اصولی و رعایت نکات مهم در این زمینه است. با رعایت اصول صحیح کشت، می توان بهره وری را افزایش داد. در این مطلب یکسری از نکات مهم در کشت یونجه را می خوانید.

---

اصول مرحله کاشت گیاه یونجه (Principles of alfalfa planting stage)

 

1. انتخاب محل مناسب برای كشت یونجه

یكی از اقدامات اولیه و بسیار مهم در زراعت یونجه، تعیین محلی مناسب برای كشت آن است. انتخاب محل، یك تصمیم حساس در تولید یونجه است، چون شرایط محل می تواند عملكرد و دیگر برتری های یك رقم یونجه را تحت تاثیر قرار داده و حتی محدود كند. هرچند یونجه در طیف گسترده ای از شرایط محیطی می تواند رشد كرده و محصول تولید نماید، ولی با بررسی اولیه دقیق و علمی، می توان بیشینه بهره وری را به دست آورد. در انتخاب محل برای زراعت یونجه، همیشه بایستی در نظر داشت كه مناسب ترین محل برای كشت یونجه محلی است كه بیشترین عملكرد و بالاترین كیفیت علوفه در آن تولید می شود. هنگامی كه در مرحله مكان یابی، كشتزاری برای كشت یونجه انتخاب شود كه مناسب ترین میزان عمق نفوذ ریشه، عناصر غذایی، تهویه و آب را برای گیاه فراهم كرده و بدون تنش های عمده شوری و قلیایی و غرقابی باشد، می توان مطمئن بود كه شرایط برای تولید بیشینه عملكرد یونجه فراهم شده است.

ویژگی های خاك محل کشت

برای بررسی كارایی یك محل برای كشت یونجه، در آغاز بایستی ویژگی های خاك محل تعیین شود. تعیین ویژگی های خاك می تواند با استفاده از نرم افزارهایی همچون سامانه اطلاعات جغرافیایی(GIS) ، استفاده از نقشه های (توپوگرافی) منطقه و یا به صورت مشاهده ای انجام گیرد. ویژگی های مورد بررسی برای تعیین كارایی خاك به ترتیب زیرمی باشند:

الف) بافت خاك

یونجه را می توان در طیف گسترده ای از بافت های خاك با موفقیت تولید كرد، ولی خاك های لومی- شنی و لومی- رسی ترجیح داده می شوند. این نوع خاك ها توازن مناسبی از نگهداری و نفوذ آب را فراهم می آورند. خاك های شنی و لومی- شنی ظرفیت نگهداری آب كمی دارند و از این رو یونجه زار را بایستی چند روز یك بار آبیاری كرد، كه این كار به ویژه در سامانه های آبیاری سنتی بسیار دشوار خواهد بود. تولید یونجه درخاك های رسی بسیار دشوار است. چون در این خاك ها نفوذ آب و زهكشی با سرعت پایینی انجام شده و یونجه زار دچار حالت غرقاب می شود. یونجه برای تولید مطلوب به زهكشی مناسب نیاز دارد و به تنش غرقاب حساس است و در این شرایط افزون بر ایجاد زمینه های مساعد برای بیماری های مختلف، گیاهچه ها، ریشه های گیاه نیز با كمبود اكسیژن رو به رو شده و رشد آنها متوقف خواهد شد. تولید یونجه در خاك های با سطح سنگلاخی نیز با نارسایی های چندی مواجه خواهد شد. برای كشت یونجه آبی اراضی با سنگ و سنگریزه از صفر تا 3 درصد بسیار مناسب، از 3 تا 15 درصد مناسب، از 15 تا 35 درصد به نسبت مناسب، از 35 تا 55 درصد كمی مناسب و بیش از 55 درصد نا مناسب می باشد.

 

ب) عمق خاك

خاك باید به حدكافی عمیق باشد تا ظرفیت نگهداری آب را درحد مورد نیاز فراهم سازد. یونجه ریشه اصلی درازی دارد كه تا اعماق بیشتری نسبت به ریشه بیشتر گیاهان زراعی مانند ذرت یا گندم نفوذ می كند. در شرایط مطلوب، ریشه های یونجه می توانند تا عمق 6 متری خاك نیز نفوذ كنند كه این عمق نفوذ بالا به یونجه توان تحمل بالایی در برابر تنش خشكی می بخشد. كمینه عمق خاك مورد نیاز برای نفوذ ریشه یونجه یك متر می باشد. خاك های كم عمق به طور عموم به لایه های زیرسطحی نفوذ پذیری محصور شده اند كه این لایه ها به علت كاهش نفوذپذیری و زهکشی خاك، عملكرد یونجه را كاهش خواهند داد.

جدول واكنش گیاه یونجه در خاك های با ویژگی های مختلف

پ) حاصلخیزی

حاصلخیزی خاك مورد انتخاب برای كاشت یونجه تاثیر به سزایی در عملكرد و كیفیت علوفه تولیدی دارد. از سوی دیگر، كمبود عناصر ضروری برای رشد یونجه از طریق افزایش نیاز به كوددهی پی در پی هزینه های تولید را تا حدی زیادی بالا می برد.

ت) اسیدی، قلیائی و شور بودن خاك

اسیدی و قلیائی بودن خاك توسط پی اچ (PH) بیان می شود. خاك های با PH كمتر از 6.5 اسیدی، 6.5 تا 7.5 خنثی و بیشتر از 7.5 قلیائی به شمار آیند. PH خاك بر میزان مواد غذایی در دسترس تاثیر می گذارد. بیشترین میزان دسترسی به عناصر غذایی برای بیشتر گیاهان زراعی هنگامی كه PH خاك بین 6 تا 7 باشد، فراهم می شود. با این وجود، برای زراعت یونجه PH های 6.3 تا 7.5 توصیه می شود، چون در این محدوده فعالیت باكتری های تثبیت كننده نیتروژن بیشتر تحریك می شود. زراعت یونجه در PH های كمتراز شش توصیه نمی شود. خاك های اسیدی بیشتر در نواحی پر باران ایران پراكنش یافته اند. چون در اثر بارش پیوسته باران، عناصر كلسیم، منیزیم، سدیم و پتاسیم شستشو داده شده و یون های هیدروژن و آلومینیوم جایگزین آنها خواهند شد. با افزایش غلظت یون هیدروژن PH خاك افزایش یافته و خاك اسیدی می شود. غلظت بالای یون هیدروژن و همچنین یون های آلومینیوم و منگنز بر رشد گیاه و باكتری های تثبیت نیتروژن تاثیر می گذارند. بهترین راه برای اصلاح این خاكها اختلاط آهك با خاك یونجه زار است. ولی باید توجه داشت كه پس از اعمال مدیریت اصلاح این خاك ها، حتماً PH خاك دوباره آزمایش شود و در صورتی كه این میزان از 6.3 كمتر باشد باید از كشت یونجه در آن محل خود داری كرد. افزون بر این، كاشت یونجه در خاك های با PH های بالاتر از 8 نیز به علت قلیائی بودن این خاك ها چالش آفرین خواهد بود. خاك های قلیائی به طور عموم شور نیز هستند و زهكشی مناسبی ندارند. یونجه به شوری خاك به نسبت حساس است. هرچند تولید یونجه در خاك های شور امكان پذیر است، ولی سطوح بالای نمك ایجاد سمیت كرده و دسترسی به آب را كاهش می دهد. شوری خاك با اندازه گیری میزان هدایت الكتریكی (EC) در عصاره خاك تعیین می شود. نمك ها میزان هدایت الكتریكی را افزایش می دهند و از این رو، میزان هدایت الكتریكی خاك با افزایش شوری افزایش می یابد. آستانه آسیب و زیان رسانی شوری در یونجه حدود 2 میلی موس در سانتی متر است. در صورتی كه میزان شوری خاك از این میزان بیشتر باشد عملكرد یونجه به ازای هر واحد افزایش هدایت الكتریكی، حدود 7.3 درصد كاهش خواهد یافت. البته تحمل یونجه به شوری در مراحل مختلف نموی آن متفاوت است و در مرحله جوانه زنی بالاترین حساسیت را نسبت به شوری دارد و رفته رفته از میزان این حساسیت كاسته می شود. در كل، اگر شوری خاك بالاتر از 5 میلی موس در سانتی متر باشد باید از كاشت یونجه خودداری كرد. برای كاشت یونجه در چنین خاك هایی باید نسبت به اصلاح آنها اقدام كرد. مهم ترین روش برای اصلاح خاك های شور، انجام آبشوئی آنهاست. البته این روش ها زمان بر بوده ومدت ها پیش از كاشت یونجه باید نسبت به انجام آنها مبادرت ورزید. لازمه انجام آبشوئی زهكشی مناسب خاك و وجود منبع آب غیر شور است. برای آبشویی خاك، آب در حد بیشتر از ظرفیت زراعی خاك استفاده می شود تا آب مازاد نمك های خاك را در خود حل كرده و از لایه های تحت نفوذ ریشه یونجه خارج كند. امروزه برای آبشویی خاك های با نفوذ پذیری پایین نیز لوله های ویژهای ساخته شده است كه در اعماق زیر خاك شده و چون به حالت صافی (فیلتری) چند لایه تولید شده اند می توانند نمك ها و املاح مازاد خاك را جذب كرده و در جهت شیب لوله ها تخلیه كنند. كاشت گیاهان متحمل به شوری، مانند جو پس از انجام آبشوئی در میزان آبشوئی تاثیر مثبتی دارد. سدیمی بودن خاك نیز از تنش های كاهش دهنده عملكرد یونجه است. خاك هایی كه بیش از 15% ظرفیت تبادل كاتیونی را سدیم اشغال كرده باشد، خاك های سدیمی به شمارمی آیند. در این نوع خاك ها، سدیم ظرفیت عناصر غذایی مختلفی مانند كلسیم، منیزیم و پتاسیم را اشغال كرده و با كاهش سطح دسترسی به این عناصر، باعث كمبود آنها می شود. میزان زیاد سدیم باعث پراكنش ذرات رس و هوموس می شود. از آنجائی كه هوموس از ذرات رس سنگین تر است، به سطح خاك آمده و این نوع خاك ها را به رنگ قهوه ای سوخته و براق در می آورد. برای اصلاح چنین خاك هایی، بایستی از گچ استفاده نمود. كلسیم موجود در گچ، با سدیم جایگزین شده و باعث اصلاح خاك های سدیمی می شود. در خاك هایی كه میزان كربنات كلسیم آن ها بالاست می توان به جای گچ از گوگرد استفاده كرد. پس از توزیع گچ یا گوگرد در كشتزار و اختلاط كامل آن با خاك، بایدكشتزار را آبشویی كرد تا سدیم مازاد ناشی از جایگزینی با كلسیم یا گوگرد از منطقه نفوذ ریشه یونجه بیرون شود.به طور عموم اگر هدف تولید بیشینه عملكرد ممكن در واحد سطح باشد، بایستی از زراعت در اراضی شور و سدیمی خودداری كرد. از سوی دیگر، فرآیند اصلاح چنین خاك هایی به چندین سال زمان و همچنین هزینه بالا نیاز دارد. در كل برای كشت یونجه آبی اراضی با سدیم قابل تبادل خاك از 0 تا 8 درصد بسیار مناسب، از 8 تا 20 درصد مناسب، از 20 تا 35 درصد به نسبت مناسب، از 35 تا 50 درصد كمی مناسب و بیش از 50 درصد نامناسب می باشد. قبل از کشت یونجه آزمون خاک را جدی بگیرید.

چالش غرقابی و سفره های آب زیرزمینی

در برخی از مناطق كه سطح سفره های آب زیرزمینی بالاست، یا نفوذپذیری خاك توسط لایه های بستری كاهش پیدا كرده است و یا در مسیل رودخانه ها قرار دارند، ممكن است در فصول پر باران سال حالت غرقابی ایجاد شود. یونجه، به ویژه در مراحل رشد فعال به شرایط غرقابی حساس است. این حساسیت از بابت كاهش اكسیژن در دسترس ریشه ها و گره های تثبیت كننده نیتروژن ایجاد شده و درنتیجه آن نارسایی های تنفسی و همچنین بیمار ی های مختلف ریشه و طوقه توسعه می یابد. در صورتی كه ایجاد حالت غرقابی همزمان با افزایش دمای هوا باشد، احتمال توسعه بیماری ها به شدت افزایش خواهد یافت. پیش از انتخاب چنین زمین هایی برای كاشت، بایستی بررسی لازم انجام گیرد تا بتوان مطمئن شد كه می توان با خاك ورزی عمقی میزان نفوذپذیری را افزایش داد. در صورت برطرف نشدن تنگنای غرقابی باید از كاشت یونجه در آن كشتزار خودداری نمود.

شیب زمین

برای كشت یونجه آبی اراضی با شیب كمتر از 0.1 درصد بسیار مناسب، 0.1 تا 0.2 درصد مناسب، 0.2 تا 0.5 درصد به نسبت مناسب، 0.5 تا 0.8 درصد كمی مناسب، 0.8 تا 1.2 درصد درشرایط خاصی كمی مناسب و شیب بیش از 1.2 درصد نامناسب می باشد.

آب آبیاری

در انتخاب محل مناسب برای كاشت یونجه باید از وجود منبع آب كافی و با كیفیت اطمینان حاصل كرد، چون در صورت كمبود آب، دیگر مدیریت های زراعی نیز موثر واقع نخواهد شد.

هر دو مشخصه كیفیت و كمیت آب در تعیین محل مناسب برای كاشت موثر هستند:

الف) كمیت آب

یونجه نسبت به دیگر گیاهان زارعی، نیاز آبی به نسبت بالایی دارد. یونجه برای تولید هر كیلوگرم ماده خشك 830-560 لیتر آب مصرف می كند. منبع آب بایستی بتواند برای آبیاری هر هكتار یونجه دستكم 100-80 لیتر آب در دقیقه فراهم كند. البته میزان دقیق نیاز آبی بنا بر شرایط آب و هوایی و اقلیمی، نوع سامانه آبیاری و غیره متفاوت است. برای تامین این میزان نیاز آبی به منبع آب كافی و ثابت نیاز است، وگر نه عملكرد محدود خواهد شد.

ب) كیفیت آب

كیفیت پایین آب نیز یك مسئله مهم در انتخاب محل برای كاشت یونجه است. آب چاه ممكن است دارای میزان بالایی نمك باشد. سمیت سدیم یا بیكربنات نیز می تواند موجب ایجاد اختلال در نفوذ آب شود. سمیت سلنیوم یا مولیبدن نیز می تواند موجب كاهش كیفیت علوفه تولیدی شود. سمیت عناصری مانند سدیم، كلر و غیره بیشتر در سامانه های آبیاری بارانی چالش آفرین است، چون این عناصر به طور عمده از طریق برگ جذب شده و باعث بروز آسیب و زیان در یونجه می شوند.

تناوب زراعی

بررسی پیشینه محل مورد انتخاب برای كاشت یونجه از موارد بسیار ضروری است.

پیشینه زراعت در كشتزار انتخاب شده از چندین جهت مهم است:

الف - از زراعت پشت سرهم یونجه خودداری كنید

یونجه گیاهی خود مسموم (Autotoxic) است. به این معنا كه یونجه تركیبات دگر آسیبی (آللوپاتیكی) از خود ترشح می كند كه در صورت كاشت دوباره یونجه در آن یونجه زار جوانه زنی، رشد و عملكرد آن را با آسیب جدی روبه رو خواهد كرد. عمر و تراكم یونجه زار به طور چشمگیری بر میزان خود مسمومی تاثیرگذار است. تأثیر تركیبات دگرآسیبی یونجه بر دیگر گیاهان زراعی تاكنون به درستی مشخص نشده است. عمده تركیبات دگرآسیبی یونجه شامل اتیلن و مدیكارپین (Medicarpin) می باشد. چگونگی تأثیرگذاری تركیبات مسموم كننده بر رشد گیاهچه های جوان یونجه از طریق ایجاد آماس در نوكریشه اصلی و همچنین كاهش شمار ریشك های موئین است. با آسیب دیدن ریشه ها، جذب آب و عناصر غذایی دچار اختلال شده و رشد گیاهچه ها متوقف خواهد شد. توصیه می شود كه مزرعه كشتزار دست كم پس از یك فصل كاشت غلات مورد كشت دوباره قرار گیرد.

ب - پیشینه استفاده از علف كش ها و آفت كش ها مورد بررسی قرار گیرد

بایستی پیشینه و زمان مصرف علفكش ها در محصول زراعی پیشین بررسی شود. بقایای علف كش های پهن برگ باعث ایجاد آسیب در استقرار یونجه می شود. در برخی موارد دیده می شود كه یونجه زار به طور موفقیت آمیزی استقرار می یابد، ولی با افزایش رشد و دراز شدن ریشه و رسیدن آن به لایه ای از خاك كه بقایای علفكشهای مصرف شده در محصول پیشین در آن جا تجمع یافته اند، باعث بروز آسیب و زیان جدی در یونجه-زار می شود. افزون بر این، نوع آفت كش های مورد استفاده نیز دارای اهمیت زیادی است. برخی از آفت كش ها می توانند باعث بروز آسیب در باكتری های ریزوبیوم شده و عمل تثبیت نیتروژن را متوقف سازند.

ج - پیشینه آلودگی گیاه زراعی پیشین به آفات و بیماری ها بررسی شود

یونجه دارای شمار چندی بیماری و آفت مشترك با دیگر گیاهان زراعی می باشد. در صورت آلودگی گیاه زراعی به بیماری مشترك با یونجه، احتمال آلوده شدن یونجه نیز به شدت افزایش می یابد. در صورت دیدن موارد مشترك، بایستی نشانه ها به دقت بررسی شده و در صورت امكان، مبارزه و پیشگیری های ممكن اعمال شود. در صورت حاد بودن آلودگی بایستی از كاشت یونجه تا حذف كامل عامل بیماری در محل انتخابی خود داری كرد.

2. انتخاب رقم یا اكوتیپ مناسب

انتخاب رقم یا اكوتیپ مناسب برای زراعت یونجه به دو دلیل دارای اهمیت بالایی برخوردار است:

الف - یونجه یك گیاه چندساله است و از هنگام كاشت به طور معمول حدود پنج سال زمین زراعی را اشغال میكند. در صورتی كه رقم یونجه بر پایه اصول علمی انتخاب شود، از یكسو میزان تولید و كیفیت علوفه تولیدی در واحد سطح افزایش خواهد یافت و از سوی دیگر هزینه های مدیریت زراعی همانند كنترل بیماری ها و آفات كاهش خواهد یافت. در صورتی كه رقم و اكوتیپ های مختلف یونجه در شرایط یكسان محیطی موردكشت قرار گیرند، می توان بین عملكرد آنها تا 30% اختلاف دید. با محاسبه این میزان افزایش، در صورت انتخاب مناسب ترین رقم، برای همه ی سالهای استقرار یونجه می توان بهره وری اقتصادی چشمگیری را برای كشاورزان پیشبینی كرد.

ب - یونجه گیاهی دگرگشن و خود ناسازگار است از نظر ژنتیكی توان سازگاری محیطی بالایی دارد و هركدام از این اكوتیپ ها برای شرایط محیطی خاصی سازگار شده اند. از این رو، در صورتی كه برای كاشت رقم یا اكوتیپ مناسب با شرایط منطق های مورد كشت انتخاب نشود عملكرد از حد مطلوب كمتر خواهد بود.

مهم ترین معیارهای انتخاب رقم به شرح زیر است:

 

الف) قیمت بذر یونجه

از نظر كشاورزان نخستین عاملی كه بر انتخاب رقم تأثیر می گذارد قیمت بذر است. در اصول بذرهایی كه گواهی شده بوده و برای تولید آنها از فناوری و دانش نوین استفاده شده باشد قیمت بالاتری دارند. حتی اگر بذر خریداری شده نسبت به دیگر رقمها و اكوتیپ های موجود گران تر نیز بوده باشد، بیشنیه تا 5% از كل هزینه های تولید را در طول 4 تا 5 سال به خود اختصاص خواهد داد. ولی با یك محاسبه ساده می توان دریافت كه كمترین افزایش در میزان تولید علوفه سالانه (ناشی از انتخاب رقم مناسب) تفاوت هزینه تهیه بذر رقم (های) جدیدتر و مناسب تر، با بذرهای بومی و غیرگواهی شده را به آسانی جبران خواهد كرد. از این رو، ارائه مشاوره ترویجی در هنگام توصیه رقم مناسب یونجه به كشاورزان در مورد صرفه اقتصادی تهیه بذرهای جدید و گواهی شده بسیار مهم است.

ب) عملكرد

عملكرد مهم ترین مؤلفه برای انتخاب رقم است. برای انتخاب رقم بر پایه بیشترین میزان عملكرد، به طور عموم مراكز تحقیقاتی طیف گسترده ای از رقم ها و اكوتیپ ها را در شرایط محیطی یكسان مورد كشت و آزمایش قرار می دهند. این آزمایش ها در طی سالهای متوالی و همچنین در مكان های مختلف انجام شده و نتایج به دست آمده از این آزمایش ها به عنوان معیار دقیقی برای انتخاب رقم های دارای بیشترین عملكرد مورد استفاده قرار می گیرد. بایستی توجه داشت كه برای انتخاب رقم مناسب، در آغاز باید گروهی از رقم های با عملكرد بالا در طی چندین سال آزمایش در منطقه انتخاب شده و سپس دیگر معیارهای یاد شده در این بخش را بر روی آنها بررسی كرد. قابل یادآوری است كه منظور از واژه "عملكرد" میانگین عملكرد رقم انتخابی در بین چین های یك سال و سیر تغییرات آن در طی سال های پس از استقرار یونجه زار می باشد. چه بسا برخی از ارقام در طی چین اول عملكرد بسیار بالایی تولید كنند، ولی در چین های بعدی به طور چشمگیری از میزان علوفه تولیدی آنها كاسته شود.

پ) کیفیت علوفه

از آنجائی كه در كشور ما معیار خرید و فروش علوفه صرفاً براساس وزن علوفه انجام می گیرد، كیفیت علوفه در بحث انتخاب رقم، نوع مدیریت های زراعی، زمان برداشت و غیره عموماً مورد بی توجهی قرار گرفته است. با این حال، برای اصلاح چرخه تغذیه ای دام و طیور بایستی كیفیت علوفه در انتخاب نوع رقم مد نظر قرار گیرد. به طوری كه امروزه ارقامی از یونجه در سطح جهانی معرفی گردیده اند كه فاقد ساپونین بوده و باعث ایجاد نفخ در دامها نمی شوند.

ت) دوام و پایداری سطح سبز

به طوری كه پیشتر نیز بیان شد دوام سطح سبز یونجه زار و پایداری عملكرد آن درانتخاب رقم بسیار مهم است. از آنجایی كه یونجه گیاهی چند ساله است، معیار سنجش رقم ها، تولید كل هر رقم در واحد سطح و در واحد زمان (دستكم سه سال) خواهد بود. قاعده كلی براین است كه یك رقم مناسب، بایستی عملكرد به تقریب پایداری در طی سه سال اول پس از استقرار داشته باشد و از آن پس با شیبی ملایم از میزان تولید آن كاسته شود. برخی رقم ها در سال اول به علت جدید بودن سطح سبز عملكرد بالایی تولید می كنند، با گذشت زمان به طور چشمگیری توان و ظرفیت عملكرد آن ها رو به كاهش می گذارد. همانطور كه اشاره شد هزینه های تولید یونجه به كل سال های بهره برداری آن تقسیم می شود و یكی از اركان محاسبه میزان بهره وری تولید، میزان دوام سطح سبز یونجه است. لذا اگر عملكرد در طی سال های آتی به طور چشمگیری كاهش یابد، در عمل كشاورز را با زیان رو به رو كرده است. دوام سطح سبز و پایداری عملكرد رقم ها، افزون بر بحث ژنتیكی بودن آن، به شدت از میزان درجه سختی زمستان و درجه مقاومت به آفات و بیماری ها تأثیر می پذیرد.

ث) خواب پاییزه  (Fall dormancy)

خواب پاییزه یكی از ویژگی های مهم در انتخاب رقم است كه بر سازگاری، عملكرد وكیفیت علوفه و دوام سطح سبز تاثیر می گذارد. خواب پاییزه به وسیله اندازه گیری میزا رشد (افزایش بلندی گیاه) در طی فصل پاییز تعیین می شود. ركود پاییزه یك ویژگی به طور كامل ژنتیكی است و در حقیقت یك پاسخ فیزیولوژیك از سوی گیاه به كاهش دما و طول روز است و به عنوان معیاری برای سنجش چگونگی زمستان گذرانی یونجه شناخته می شود. برای درك بهتر از میزان خواب پاییزه در رقم ها و اكوتیپ های یونجه، خواب پاییزه یونجه از 1 تا 11 درجه بندی گردیده است. رقم های دسته یك بیشترین خواب پاییزه را داشته و رقم های دسته 11 بدون خواب پائیزه هستند. رقم های بدون خواب پاییزه در پاییز بلندتر بوده و رشد بیشتری در طی دو فصل پاییز و زمستان (جدای از شرایط محیطی) نسبت به رقمهای دارای ركود پاییزه دارند. رقم های بدون (یا دارای كمترین) خواب پاییزه به علت ادامه رشد در طی دو فصل پاییز و زمستان، در طی بهار به سرعت به رشد خود ادامه داده و پس از هر چین برداری نیز توان جایگزینی سطح سبز بالاتری دارند. ولی این رقم ها در عمل توانایی زمستان گذرانی را در مناطق با زمستان های طولانی و سرد را نخواهند داشت. لذا بایستی در انتخاب رقم به شرایط منطقه توجه كرد و در صورتی كه منطقه دارای زمستان های سرد و طولانی باشد دست كم باید از اكوتیپ دارای خواب پاییزه استفاده كرد. در دیگر مناطق استفاده از رقم های بدون ركود پاییزه و یا با درجه های بالاتر در دسته بندی توصیه می شود. قابل یادآوری است كه امروزه رقم هایی در چرخه اصلاح هستند كه رابطه بین ركود پاییزه و زمستان گذرانی در آنها تا حد امكان در حال حذف شدن است.

ج) زمستان گذرانی  (Winter survival)

آسیب های زمستانی مهم ترین عامل محدود كننده دوام یونجه زارها در عرض های شمالی است. زمستان گذرانی در یونجه یك صفت پیچیده ای است كه از عامل های چندی مانند مقاومت به بیماریها، مدیریت برداشت و چین برداری و شرایط محیطی همچون رطوبت خاك و دمای محیط (سرمایش و گرمایش) متأثر می شود. روش های مختلفی برای ارزیابی زمستان گذرانی در یونجه وجود دارد . یكی از روش ها "سختی زمستانه" (Winter hardiness) است كه روشی تاحدودی دقیق برای ارزیابی توانایی زمستان گذرانی در یونجه بدون ایجاد آسیب در آن می باشد. در این روش، ارقام یونجه بر پایه آزمون سختی زمستانه در شش دسته درجه بندی می شوند. بذرهایی  كه میزان دوام زمستان گذرانی در آن ها كمتر است به طورمعمول ارتفاع كمتری داشته و تولید علوفه كمتری در طی چین اول دارند. علاوه بر این ممكن است جوانه هایی كه در این گیاهان در طی پاییز و برای رشد دوباره در بهار تشكیل شده بودند، از بین رفته باشند.

چ) مقاومت به آفات و بیماری ها

رقم ها و اكوتیپ های مختلف یونجه از نظر میزان مقاومت به بیماری ها و آفات مختلف یكسان نیستند. به ویژه اینكه امروزه رقم ها جدید كه مقاوم به نوع خاصی از بیماری ها وآفات باشد معرفی می شود. میزان مقاومت رقم ها نیز با بررسی های آزمایشی در چند سال پی در پی و در مكان های مختلف مورد سنجش قرار می گیرد. در صورتی كه نوع خاصی از آفات یا بیماری ها در منطقه مورد كاشت شیوع داشته باشد بایستی از رقم های مقاوم  و یا نیمه مقاوم (متحمل) به آن بیماری یا آفت استفاده كرد.

3. آماده سازی بستر بذر

یونجه برای تولید عملكرد مطلوب به خاك های به نسبت عمیق، با زهكشی خوب و بستر بذری نرم و صاف نیاز دارد. بستر بذر بایستی محیطی مناسب برای جوانه زدن، رشد و نفوذ ریشه ها را فراهم آورده و بتواند میزان رطوبت مورد نیاز یونجه را در ناحیه توسعه ریشه فراهم آورد. از این رو آماده سازی بستر بذر باید همه ی بازدارنده های ممكن برای سبز شدن و استقرار گیاهچه ها، نفوذ و پراكنش ریشه ها و دوام چندساله یونجه در آن یونجه زار را تامین كند. مراحل آماده سازی بستر بذر یونجه شامل مراحل زیر است:

الف) خاك ورزی اولیه  (Primary Tillage)

برای دستیابی به داشتن بیشینه عملكرد یونجه، به خاك های با زهكشی مناسب و به نسبت عمیق نیاز است. محدودیت های فیزیكی و شیمیائی، مانند وجود لایه های سفت، چینه ای بودن خاك و وجود لایه های نمك می توانند عمق نفوذ ریشه را محدود كرده و در نهایت منجر به كاهش عملكرد شوند. یكی دیگر از عمده ترین علل محدودیت نفوذ ریشه، فشرده شدن خاك در نتیجه عبور ماشین ها و ادوات كشاورزی سنگین، به ویژه هنگامی كه خاك مرطوب بوده و یا در هنگام برداشت محصول گیاهان زراعی پیشین می باشد. شخم عمیق می تواند فشردگی خاك را كاهش دهد. هرچند برای تعیین نوع و عمق خاكورزی نیاز به بررسی دقیق تر محل انتخاب شده برای كاشت خواهیم داشت.چندین نوع از ادوات خاكورزی عمقی، بسته به شرایط خاك در آماده سازی بستر بذر یونجه مورد استفاده قرار می گیرد: زیرشكن (Subsoiler) یا گاو آهن قلمی (Chesel plow) ، گاوآهن برگردان دار (Moldboard Plow) ، گاوآهن بشقابی عمیق (Disk Plow) . زیرشكن وسیله ای است كه برای كاهش فشردگی خاك و افزایش نفوذپذیری آن مورد استفاده قرار می گیرد.زیرشكن به طورمعمول دارای چند پاشنه بزرگ با عمق و فاصله قابل تنظیم می باشد. برای دستیابی به نتیجه در استفاده از زیرشكن، بایستی فاصله پاشنه ها از یكدیگر برابر بوده و بیشنیه برابر با عمق نفوذ آن ها تنظیم شود. همچنین بایستی زمانی در كشتزار از زیرشكن استفاده شود كه خاك كشتزار خشك باشد. پاشنه یا اسكنه لایه های به هم فشرده را می شكند، ولی این لایه ها را با هم دیگر مخلوط نمی كند. از این رو تاثیر كاربرد زیرشكن در خاك های چینه ای كه مدوام خواهد بود.برای كاهش فشردگی و بهبود نفوذپذیری در این خاك ها می توان از گاوآهن برگردان دار استفاده كرد. گاوآهن برگردان دار، به شرطی كه لایه های زیرین در خاك های چینه ای سنگلاخی و نامرغوب نباشند، با وارونه كردن و اختلاط خاك برای نفوذ ریشه وتهویه آن بسیار سودمند خواهد بود. از آنجائی كه شخم عمقی نیاز به هزینه و انرژی زیدی دارد، شخم عمقی به طور عموم تنها در محدوده بیشینه پراكنش ریشه یونجه، یعنی در 50 تا 80 سانتی متری عمق خاك توصیه می شود. شخم به عنوان مكمل خاكورزی عمقی در آماده سازی بستر بذر یونجه مطرح است و به طور عموم جایگزینی برای آن نیست. در صورتی كه لایه های زیرین خاك فشردگی چندانی نداشه باشند، میتوان از گاوآهن بشقابی برای انجام خاكورزی اولیه استفاده كرد. گاوآهن بشقابی به خوبی می تواند در زمین های خشك و متراكم استفاده شود.

ب) خاك ورزی ثانویه  (Secondary Tillage)

پس از انجام خاكورزی اولیه، زمین به صورت سطحی دیسك زده می شود. دیسك ها از چندین ردیف صفحه های بشقابی تشكیل شده اند و با حركت روی سطح خاك كلوخه ها و بقایای كوچك گیاهی را خرد كرده و با هم دیگر مخلوط می كنند. در صورتی كه میزان بقایای گیاهی مانده از زراعت پیشین زیاد و یا خشبی بوده و با وجود دیسك زنی هنوز هم بقایا در سطح كشتزار دیده شود، پس از دیسك زنی باید از دندانه یا هرس (Tooth harrow) استفاده كرد. یكی از اقدام های ضروری در خاكورزی ثانویه تسطیح زمین  (Land leveling) است. میزان تسطیح وشیب مورد نیاز، بستگی به نوع خاك و سامانه آبیاری یونجه زار دارد. در یونجه زارهایی كه آبیاری به روش سطحی انجام خواهد گرفت، تسطیح و تنظیم شیب زمین باید با دقت بیشتری انجام گیرد. هرچند در آبیاری بارانی نیز باقی ماندن گودال های كوچك باعث جمع شدن آب در آنها و ایجاد غرقابی ناحیه ای در یونجه زار شده و به یونجه آسیب و زیان وارد می كند. برای تسطیح زمین به طور عموم از انواع ماله ها استفاده می شود. امروزه ماله های بزرگ زراعی مجهز به لیزر هستند كه جهت شیب و حجم تغییرات مورد نیاز در هر ناحیه از خاك را تشخیص داده و به صورت دقیق اقدام به تسطیح زمین زراعی می كنند. هرچند ماله های لیزری گران بوده و استفاده از آنها هزینه بر می باشد، ولی استفاده از آنها دركشتزارهای بزرگی كه به روش غرقابی یا كرتی آبیاری خواهند شد بسیار سودمند خواهد بود. تسطیح زمین در اغلب شرایط در دو مرحله انجام می شود؛ مرحله اول پس از انجام خاكورزی اولیه و برای برای تسطیح كلوخه ها و برجستگی های ناشی از انجام شخم صورت می گیرد. یك بار هم پس از ایجاد جوی های آب و كرت بندی كشتزار، فضای بین جوی های آبیاری برای تسطیح دقیق تر و برپایه شیب مورد نظر برای آبیاری انجام می شود.

4. تاریخ كاشت

یونجه را می توان در بهار و یا اواخر تابستان كشت كرد. در مناطق سرد و با احتمال سرمازدگی، كشت بهاره به كشت اواخر تابستان ترجیح داده می شود. كشت بهاره بی درنگ پس از رفع خطر سرمازدگی می تواند انجام شود. یونجه در مراحل اولیه استقرار مقاومت بالایی به سرما نشان می دهد، ولی رفته رفته از میزان مقاومت آن به سرما كاسته شده و در مرحله دو برگچه های حقیقی به كمترین میزان خود می رسد. در كشت بهاره، به طورعموم رطوبت خاك به علت بارندگی های بهاره كافی و مناسب بوده و شرایط متعادل برای جوانه زنی و سبزشدن یونجه فراهم می شود كه این امر نیاز به آبیاری را كاهش می دهد. این مسئله هنگامی بسیار اهمیت دارد كه سامانه آبیاری یونجه زار به صورت غرقابی باشد. گیاهچه های در حال استقرار یونجه با ایجاد حالت غرقابی دچار تنش و خفگی می شوند كه این وضعیت، هر از چندی برای مدت بسیار كوتاه، در آبیاری غرقابی رخ می دهد. همچنین در اراضی سبك، جریان آب می تواند جوانه های یونجه را از محل خود بیرون آورده و با خود منتقل كند كه این حالت نیز باعث ایجاد آسیب و زیان می شود. كشت تابستانه در نیمه جنوبی كشور، به علت امكان كاشت یونجه پس از برداشت محصول پیشین (مانند گندم) مورد استفاده قرار می گیرد. در كشت تابستانه رقابت كمتری باعلف های هرز وجود دارد و نیاز كمتری به استفاده از علف كش ها احساس می شود. در كشت تابستانه، عملكرد یونجه در سال اول به مراتب بیشتر از كشت بهاره است. تاریخ كاشت اواخر تابستان تا حد زیادی به تامین رطوبت لازم برای جوانه زنی و استقرار یونجه زار بستگی دارد. چون تاریخ كاشت در تابستان باید به گونه ای تنظیم شود كه هم رطوبت در دسترس بذرها كافی باشد و هم زمان كافی برای رشد یونجه تا فرا رسیدن سرمای زودرس زمستانه فراهم شود. افزون براین، در رقم های دارای خواب پاییزه تاریخ كاشت باید به گونه ای انتخاب شود كه تا فرارسیدن مرحله ركود گیاهچه یونجه به مرحله ای از نمو رسیده باشد كه 3 تا 5 برگ سه برگچه ای تولید كند. در كل، یونجه برای تحمل سرمای زمستانه، پس از جوانه زنی به حداقل به شش هفته رشد نیاز دارد تا با نمو طوقه خود امكان ذخیره كربوهیدرا ت های مورد نیاز به زمستان گذرانی را در ریشه خود فراهم آورد. از سوی دیگر، یونجه پیش از فرا رسیدن سرما یا خواب پاییزه باید تا حدی رشد كند، كه توانایی رقابت با علف های هرز زمستانه را داشته باشد. پس بایستی توجه داشت كه از كاشت تابستانه یونجه در مناطق سرد و كوهستانی كه سرمازدگی ممكن است حتی در اواسط پاییز نیز رخ دهد، خود داری شود.

5. میزان (تراكم) بذر

تعیین میزان بذر برای استقرار سطح سبزی با تراكم مناسب به عامل های چند ی همچون شرایط محیطی، نوع و بافت خاك، روش و الگوی كاشت، سطح فناوری كاربرد ماشین ها و ادوات آماده سازی و كاشت، ویژگی های بذر مورد انتخاب، آبی و یا دیم بودن زراعت و غیره بستگی دارد. به طور اصولی آزمایش های منطق های تعیین كننده دقیق ترین میزان بذر برای هر منطقه از كشور هستند، ولی به طور نسبی نیز می توان میزان مناسب برای بذر یونجه را نیز توصیه كرد. به طور كلی، میزان تراكم توصیه شده برای كشت بذر یونجه 60 بذر در هرمتر مربع و حدود 20 تا 25 كیلوگرم بذر در هكتار می باشد. تحقیقات نشان داده، در پایان سال اول استقرار، تنها در حدود یك سوم از بذر های كشت شده به صورت گیاهچه باقی می مانند.

چندین عامل در هدر رفت میزان بذر یونجه و تبدیل نشدن بذرها به گیاهچه نقش دارند:

الف) ناخالصی بذر و جوانه نزدن بخشی از بذرها

به طور معمول در بذرهای گواهی شده درصد خلوص و درصد جوانه زنی در توده بذرمحاسبه شده و بر روی بسته بندی نوشته می شود. در آغاز میزان بذرهای زنده خالص (Pure Live Seed) را می توان به روش زیر محاسبه نمود:

درصد جوانه زنی × درصد خلوص = درصد بذرهای زنده خالص

به عنوان مثال اگر درصد قوه نامیه بذر یونجه ای 95% و درصد خلوص آن 98% باشد خواهیم داشت:

 0.93 = 0.95 × 0.98 =  درصد بذور زنده خالص

بنابراین در آغاز برای حذف این بخش از هدررفت بذر، بایستی7%  افزایش میزان بذر برای توده بذر در نظر گرفته شود.

ب) بذرهای سخت  (Hard Seed)

بذرهای سخت جزو درصد جوانه زنی به شمار می آیند، ولی در شرایط صحرایی محدود كننده هستند. درصد این بذرها، در توده ها و رقم های مختلف متفاوت است . وجود درصد بالای بذرهای سخت در بذر انتخابی برای كاشت، یكنواختی سطح سبز را به شدت كاهش خواهد داد.

پ) حذف زمستانه

با ورود توده هوای سرد، به ویژه در مناطق سرد و كوهستانی، شماری از گیاهچه ها دراثر سرمازدگی از بین خواهند رفت. در كشت پاییزه این میزان بسیار بیشتر از كشت بهاره است. هر چند میزان مقاومت به سرمای زمستانه در رقم ها و اكوتیپ های مختلف متفاوت است، ولی در مقاوم ترین رقم ها نیز گذر از فصل سرما باعث هدر رفت در گیاهچه های یونجه خواهد شد.

ت) تنظیم ماشین ها و ادوات كاشت

یكی از عامل های مهم در میزان بذر مورد استفاده، واسنجی (كالیبراسیون) كارنده است. اندازه بذر در بین گیاهان علوفه ای، رقمهای مختلف یونجه و حتی در توده های مختلف از یك رقم بذری یونجه می تواند بسیار متفاوت باشد. از سوی دیگر چون بذرهای یونجه پیش از كاشت با باكتری ریزوبیوم و یا گاهی با قارچ كش ها تلقیح شده یا پوشش دار می شوند، از این رو پیش از اقدام به كاشت به حتم بایستی به تنظیم كارنده ها با توجه به اندازه بذر انتخابی اقدام شود. تنظیم موزع بذر كار به طور چشمگیری مصرف بذر را تعدیل كرده و با توزیع یكنواخت آن باعث ایجاد تراكم یكنواخت در سراسر یونجه زار شده و از این طریق از واكاری جلوگیری می شود. میزان بذر در شرایط مختلف و با هدف های زراعی مختلف متفاوت خواهد بود. در صورتی كه هدف از كاشت، تولید بذر یونجه باشد، در این صورت میزان بذر كشت شده كمتر از حالت تولید علوفه در نظر گرفته می شود. چون در حالت تولید علوفه تراكم بالا باعث نفوذ كمتر نور به بخش های درونی تاج پوشش گیاه (كانوپی) شده و از این رو كیفیت علوفه تولیدی افزایش یافته و بخشهای خشبی ساقه ها كمتر خواهند بود. میزان بذر درخاك های با بافت رسی نسبت به خاكهای لومی- شنی و یا لومی- رسی بیشتر بوده و تا دو برابر هم می تواند افزایش داشته باشد. چون شمار بذر در هر كیلوگرم در ارقام مختلف یونجه بسیار متفاوت بوده و از 500 هزار عدد بذر در هر كیلوگرم متفاوت می باشد، لذا تعیین میزان بذر مورد نیاز با توجه به وزن هزار دانه رقم انتخابی ضروری به نظر می رسد. میزان بذر 25_20 كیلوگرم در هكتار برای تولید علوفه و 15_10 كیلوگرم در هكتار برای تولید بذر و فاصله ردیف تا حدود 25 سانتی متر  برای یونجه زار تولید علوفه و فاصله ردیف 75_60 سانتی متر  برای یونجه زار تولید بذر در نظر گرفته می شود.

6. عمق كاشت

عمق كاشت در استقرار سطح سبز یونجه دارای اهمیت بالایی است. از آنجائی كه بذرهای گیاه یونجه بسیار كوچك بوده و ذخائر بذر برای رساندن لپه ها به سطح خاك (در خاكهای عمیق) كافی نیست، لذا نمی توانند در عمق خاك جوانه بزنند. همچنین عمق كاشت بایستی به گونه ای شود كه بذر توسط خاك پوشانده شده و رطوبت لازم برای جوانه زنی آن تأمین شود. همچون دیگر مدیریت ها، تعیین عمق كاشت نیز متأثر از نوع و بافت خاك خواهد بود. به طور كلی، بر پایه تحقیقات انجام شده مطلوب ترین عمق كاشت برای یونجه در حدود 1.5 تا 2.5 سانتی متر می باشد. بذر یونجه در خاك های ماسه ای بهتر از خاك های لومی و آن هم بهتر از خاك های رسی جوانه می زند. از این رو در خاك های سنگین بذر را از عمق 0.7 تا 2.3 سانتی متری می توان كشت كرد، ولی در خاك های رسی عمق كاشت بذر نباید از 2 سانتی متر بیشتر باشد. عمق كاشت به شرایط رطوبتی خاك نیز بستگی دارد. اگر رطوبت خاك برای جوانه زنی بذور یونجه كافی باشد، عمق كاشت را كمتر در نظر گرفته، ولی در خاك های خشك بذرها عمقی تر كشت می شوند. یك نكته كلیدی در تعیین عمق كاشت برای همه ی رقم های یونجه این است كه عمق كاشت یونجه نباید بیشتر از 10 برابر قطر بذر باشد.

تلقیح بذر یونجه  (Seed Inoculation)

باكتری ریزوبیوم در ریشه های یونجه گره هایی را ایجاد می كند كه این گره ها به باكتری امكان تثبیت نیتروژن و تبدیل نیتروژن اتمسفری را به صورت قابل استفاده برای گیاهان فراهم می آورند. هر چند بسیاری از یونجه زار دارای جمعیت هایی از باكتری ریزوبیوم هستند كه از زراعت های پیشین یونجه در آنجا باقی مانده است، ولی ممكن استكه میزان جمعیت های باكتریائی یاد شده برای آغاز تثبیت نیتروژن در یونجه زار جدید كافی نباشد. برای اطمینان از حضور باكتری مورد نیاز، بایستی از بذرهای پیش تلقیح شده استفاده كرد و یا بذرها را با استفاده از مایه تلقیح ریزوبیوم ملیلوتی مخصوص تیمار كرد. امروزه مایه تلقیح به شكل تجاری موجود می باشد. چون شكل تجاری مایه تلقیح افزون بر مایه باكتریائی دارای مواد افزودنی دیگری نیز می باشند.در صورتی كه شكل تجاری آن در دسترس كشاورزان نباشد، می توان آن را به صورت تركیبی تهیه كرد. به طور عموم مایه تلقیح بایستی دارای قارچكش باشد تا بذرها را از بیماری هایی كه جوانه زنی آنها را كاهش داده و باعث مرگ گیاهچه های جوان یونجه می شوند، حفاظت كند.برای تلقیح باكتری بایستی بذرها را در همان روز كاشت در یك ظرف بزرگ ریخته و میزان توصیه شده از مایه تلقیح را اضافه كرد به مخلوط بذر و مایه تلقیح بایستی به میزان كافی آب قند 10 تا 20%  اضافه شود و سپس آن را به خوبی مخلوط كرده تا همه ی بذرها به طور یكسان با مایه تلقیح آغشته شوند. سپس چندین دقیقه باید بذرها را در هوای آزاد قرار داد تا خشك شوند. پیشنهاد می شود كه محلول دارای مایه تلقیح به صورت تدریجی به توده بذری اضافه شود تا مایه تلقیح بیشتر از حد لازم به بذرها نچسبد. به طور عموم برای 50 كیلوگرم بذر در حدود 700 سانتی متر مكعب مایه تلقیح (بدون مواد افزودنی) كافی است. گاهی به محلول تهیه شده آهك نیز اضافه می شود. چون باكتری به اسیدیته خاك حساس است، آهك اضافه شده از وارد شدن تنش به باكتری جلوگیری می كند. بایستی توجه داشت كه مایه تلقیح در بسته بندی عایق به نور و دربسته قرار داشته و دور از گرما و تابش آفتاب نگهداری شود تا خشك نشود. همچنین عمل تلقیح باید در همان روز كاشت و در محل سایه انجام گیرد. توصیه می شود كه كاشت یونجه تلقیح شده نیز در ساعت های اولیه صبح و یا در هنگام عصر، هنگامی كه تابش آفتاب در كمترین شدت خود بوده ودمای هوا نیز كمتر است انجام گیرد. این نكته بایستی مورد توجه قرار گیرد كه تلقیح بذر پیش از كاشت بسیار ارزان تر و ساده تر انجام می گیرد، ولی در صورتی كه عمل تلقیح انجام نگیرد و یا با شكست روبه رو شود. تلقیح یونجه زار پس از كاشت بسیار دشوار و هزینه بربوده و احتمال موفقیت آن نیز پایین است.

پوشش دار كردن بذر  (Seed coating)

بذور یونجه را با مواد مختلف و برای هدف های خاص می توان پوشش دار كرده و آن گاه كاشت موادی كه به طور عموم برای پوشش دار كردن بذر یونجه استفاده می شوند شامل آهك، پودرگچ، قارچ كش ها، عناصر ریزمغذی و مواد پلیمری می باشند.از آنجائی كه یونجه در مراحل اولیه استقرار حساسیت بیشتری نسبت به اسیدی بودن خاك دارد، پوشش دار كردن بذر یونجه با آهك باعث تعدیل PH در خاك اطراف بذر شده و میزان جوانه زنی را بهبود می بخشد.آغشته كردن بذرهای یونجه به قارچ كش های نفوذ (سیستمیك) مانند متالاكسیل، باعث پیش گیری از ابتلای بوته های یونجه به بیمارهایی همچون پوسیدگی ریشه می شود. در برخی موارد نیز از كودها، به ویژه كودهای فسفره برای پوشش دار كردن بذرها استفاده می شود. پوشاندن بذرها پس از تلقیح با مایه تلقیح ریزوبیوم، باعث محافظت آنها از برخورد مستقیم نور خورشید شده و نیازهای اولیه غذایی جوانه یونجه را تأمین می كند. با توجه به این كه بذرهای یونجه به صورت به نسبت سطحی كشت می شوند، پرندگان می توانند به آسانی از آن ها تغذیه كنند و موجب هدر رفت میزان زیادی از بذرهای كشت شده شوند. پوشش دار كردن بذر یونجه با انواع كودها و یا آهك، رغبت پرندگان را برای تغذیه از بذرهای یونجه كشت شده كاهش می دهد. البته دركاشت بذرهای یونجه پوشش دار بایستی توجه لازم را اعمال كرد. چون این بذرها حدود سی درصد سنگین تر از بذرهای ساده هستند و این میزان افزایش وزن بایستی در محاسبه میزان بذر پوشش دار شده مورد كاشت در واحد سطح لحاظ شود. از سوی دیگر، چون بذرهای پوشش دار بزرگتر از بذرهای ساده هستند، لذا تنظیم های بذركار مورد استفاده برای كاشت نیز باید برپایه اندازه این بذرها واسنجی كالیبره شوند.

روش های كاشت یونجه

به طور كلی كاشت یونجه به دو روش كشت مسطح و جوی پشته ای انجام می شود.

الف- كشت مسطح  (Broadcasting)

كشت مسطح یك روش سریع است و یك نواختی توزیع بذر در آن نسبت به روش جوی پشته ای بیشتر است. عمده ترین ایراد این روش، باقی ماندن شماری از بذرها در سطح خاك و پوشش ناكامل آنها در سطح خاك است. میزان بذرهای  باقی مانده در سطح خاك، هنگامی عمل كاشت به صورت دستی انجام می شود بسیار بیشتر از كشت مكانیزه است؛ چون در حالت دست پاش، بذرها به صورت دستی در سطح یونجه زار پخش شده و پس از آن با استفاده از شن كش با خاك مخلوط می شوند. در كاشت دستپاش كنترل عمق، تراكم و یك نواختی كاشت بسیار دشوار است و میزان بذر مصرفی به شدت بیشتر از حالت كاشت مكانیزه است. در صورتی كه به هر دلیلی امكان كاشت مكانیزه وجود ندارد، توصیه می شود كه مقداری ماسه خشك با الك چهار میلیمتری و پس از آن با الك دو میلیمتری سرند شده و دانه های ماسه باقیمانده در سطح الك دوم به نسبت دو برابر با بذر یونجه مخلوط شده و سپس اقدام به كاشت شود. این امر میزان بذر را كاهش داده و باعث ایجاد تراكم یك نواخت تر در سطح یونجه زار می شود.

چند نوع ماشین كاشت در روش كشت مسطح یونجه مورد استفاده قرار می گیرد:

غلتك زراعی  (Cultipacker)

یكی از ادوات كشت مسطح یونجه غلتك زراعی است كه به عنوان ردیف كار گیاهان علوفه ای استفاده می شود. این كارنده عمل كاشت یونجه را با دقت خوب و به طور مناسب انجام می دهد. در این كارنده ها، بذر در بین دو غلتك شیاردار رها می شود. غلتك جلویی كلوخه های باقی مانده در سطح خاك را شكسته و بستر بذر را نرم و صاف می كند. غلتك دوم پشته های كوچكی را كه توسط غلتك جلویی ایجاد شده را رو به دو طرف جدا كرده و بدین ترتیب روی بذرها را با خاك پوشانیده و با فشاری كه به سطح خاك می آورد، ردیف های كاشت را متراكم ساخته و باعث تماس بیشتر بذر با خاك می شود.

خطی كار غلات دانه ریز

خطی كار غلات دانه ریز به طور عموم برای كاشت مسطح یونجه مورد استفاده قرار می گیرد. در این دستگاه بذرها از سوراخ انتهای مخزن به یك چرخدنده منتقل شده و پس از تقسیم توسط لوله های تعبیه شده در قسمتی جلوی دیسك شیار ساز ریزش می كنند. انواع مختلف خطی كارها از روش های گوناگون برای پوشاندن روی بذرها با خاك استفاده می كنند كه از این روشها می توان به تعبیه چنگك یا زنجیر درانتهای دیسك پاشنه ساز اشاره كرد. یكی از عیب های عمده استفاده از خطی كار غلات دانه ریز در كاشت یونجه، تنظیم نبودن دقیق عمق كاشت بذرها است. این عیب هنگامی حادترمی شود كه آبیاری یا بارش باران پشته ها را شسته و بر عمق شیارها افزوده شود.

ب - كشت جوی پشته ای

كشت جوی پشته ای روشی دیگر برای كاشت یونجه است كه به طور عموم در اراضی با خاك های سنگین و با زهكشی ضعیف انجام می گیرد و برای كاشت در اراضی با زهكشی مناسب توصیه نمی شود. چون هزینه و مدت زمان لازم برای آماده سازی بستر بذر و كاشت در این روش نسبت به كشت مسطح بیشتر است. كشت جوی پشت های زمان لازم برای آبیاری را نسبت به آبیاری غرقابی كاهش می دهد. از سوی دیگر، كشت جوی پشته ای زهكشی را از طریق كاهش بستر بذر بهبود بخشیده و از ایجاد حالت ماندابی جلوگیری می كند. عمده ترین عیب این روش وجود فضای جوی های كشت نشده است كه امكان رشد بیشتر علف های هرز را فراهم ساخته و مدیریت آنها را دشوار می كند. برای كاهش این فضا می توان عمل كاشت را در دو طرف پشته ها انجام داد. پهنای پشته ها در زراعت یونجه به طور عموم پهن تر از دیگر گیاهان زراعی در نظر گرفته می شود. بسته به شرایط خاك وآب مزرعه، پشته ها از 1 تا 1.5 متر با جوی 50 سانتی متر و عمق 10 تا 15 سانتی متر در نظر گرفته می شوند. اگر پشته ها خیلی پهن باشند، آب تا وسط پشته ها نفوذ نخواهد كرد و سرعت آبیاری هم بسیار كاهش خواهد یافت و برای جلوگیری از رویارویی بوته های وسط پشته ها با خشكی، مجبور به افزایش پهنا و عمق جوی ها خواهیم شد. چون در خاك های سنگین زهكشی به طور معمول كمتر است، برای اینكه آب به همه ی قسمت های پشته نفوذ كند عمق جوی ها را بیشتر در نظر می گیرند. یكی دیگر از سودمندی های كشت جوی پشته ای فراهم كردن امكان زراعت یونجه در اراضی به نسبت شور است. در شرایط خاك های شور بایستی عمل كاشت را در دوطرف پشته ها انجام داد و وسط پشته ها را خالی گذاشت. بایستی دقت كرد كه در هنگام آماده سازی، پشته ها به صورت قوس كامل نبوده و دارای برجستگی در وسط پشته باشند. با هر بار آبیاری، نمك و املاح مازاد در آب حل شده و با نفوذ آب به پشته ها در محل برجستگی پشته ها تجمع خواهند یافت. به این دلیل همواره از غلظت نمك در هنگام پشته ها كاسته خواهد شد و گیاه یونجه از آسیب های تنش شوری تا حد زیادی درامان خواهد ماند. نكته مهم دیگر در كشت یونجه در خاك های شور حجم آب مورد نیاز برای آبیاری است. در چنین شرایطی آبیاری بایستی به صورت سنگین انجام شود تا آب همه ی پشته ها را به طور كامل مرطوب كند وشرایط مناسب برای انتقال نمك های محلول در آب فراهم شود كشت دست پاش یونجه در روش جوی پشته ای در اراضی بزرگ در عمل امكان پذیر نیست و تنها در اراضی كوچك می توان اقدام به كشت دستی كرد . برای كشت مكانیزه جوی  پشته ای نیز به طور عموم از ماشین خطی كار غلات دانه ریز استفاده می شود. یكی از عیب های این ماشین در كشت جوی پشته ای دقت كم آن در برقراری عمق یكنواخت بذرها می باشد.

سیستم های كاشت یونجه

 

الف) كشت خالص

در این نظام، یونجه به تنهایی و بدون گیاه همراه مورد كشت قرار می گیرد.علوفه تولید شده از كشت خالص یونجه به طور عموم بالاترین میزان پروتئین و میزان عملكرد را نسبت به كشت با گیاه همراه دارا ست. هر چند مجموع عملكرد یونجه و گیاه همراه از عملكرد یونجه در كشت خالص بیشتر خواهد بود. كشت خالص یونجه در اراضی حاصلخیز و شرایط زراعی مناسب، بهترین گزینه است. در صورتی كه هدف فرآوری یونجه باشد كشت خالص در این صورت بسیار مناسب می باشد، ولی در صورتی كه علوفه تولیدی به صورت تازه خوری به مصرف دام تخصیص یابد كاشت مخلوط غلات دانه ریز بایونجه از نظر خوش خوراكی بسیار مطلوب تر خواهد بود.

ب) كاشت با گیاه همراه  (Nurse crop)

استفاده از گیاه همراه در شرایط خاص و در صورت نیاز انجام می گیرد، چون عملكرد یونجه (در شرایط مساعد) در كشت خالص بیشتر از كشت با گیاه همراه می باشد. از گیاه همراه تنها در كشت های بهاره یونجه استفاده می شود. متداول ترین گیاهان همراه برای كشت با یونجه غلات دانه ریز مانند گندم، جو و یولاف هستند. غلات دانه ریز سرعت استقرار بیشتری نسبت به یونجه دارند و با پوشاندن فضاهای باز بین ردیفهای یونجه، باعث كاهش سرعت باد در بین گیاهچه های یونجه و آسیب های احتمالی به آن ها می شود. از سوی دیگر، وجود گیاه همراه در بین ردیف های كاشت یونجه، از رشد علف های هرز به طور چشمگیری كاسته و حجم مدیریت های لازم برای كنترل آنها را كاهش خواهد داد.

در اراضی با خاك های سبك و در معرض فرسایش، استفاده از گیاه همراه با كاهش میزان شستشوی خاك سطحی توسط آب آبیاری و انتقال آن توسط جریان باد، نقش موثری درپیشگیری از فرسایش اراضی خواهد داشت. همچنین استفاده از گیاه همراه یونجه را دربرابر خطر سرمازدگی تا حدود بسیار زیادی محافظت كرده و مدت زمان تحمل به تنش سرمایی را بالا می برد. در كشت گیاه همراه باید به چند نكته توجه داشت. میزان تراكم كاشت غلات دانه ریز در شرایط گیاه همراه، بیشینه تراكم آن باید 75% كشت خالص باشد تا از بروز رقابت با یونجه جلوگیری شود. در صورتی كه گیاه همراه باعث ایجاد رقابت با یونجه شود، عملكرد یونجه 35 تا 20% كاهش خواهد یافت. بذرهای گیاه همراه باید درعمق بیشتری نسبت به بذرهای یونجه و در عمق حدود 5 سانتی متری خاك كشت شوند. کود سرك نیتروژنه برای تغذیه گیاه همراه استفاده نشود، چون میزان نیتروژن تثبیت شده توسط یونجه برای تغذیه گیاه همراه نیز كافی است. برداشت زود هنگام گیاه همراه و یا حذف آن با استفاده از علف كش در بهبود استقرار یونجه زار بسیار سودمند خواهد بود و به یونجه اجازه می دهد تا هرچه بهتر كربوهیدرات ها را برای رشد دوباره در ریشه خود ذخیره كند. استفاده از گیاه همراه دارای چندین دشواری نیز می باشد كه از جمله آن ها می توان به دشوار بودن انجام عملیات مبارزه با آفات و بیماری ها و بروز مسمومیت نیتروژن برای گیاه همراه اشاره كرد. در صورتی كه هدف از كاشت گیاه همراه برداشت برای علوفه باشد، مناسب ترین رقم دیررس ترین آن هاست، تا هنگامی كه یونجه به چین نخست خود می رسد هنوز سبز و علفی باشد. ولی در صورتی كه هدف تولید دانه باشد، مناسب ترین رقم كم ارتفاع ترین، زود رس ترین و خشبی ترین آن ها ست. بررسی های چندی نشان داده اند كه استفاده از جو و چاودار یكساله به عنوان گیاه همراه، كیفیت علوفه و میزان عملكرد یونجه را در چین نخست به طور چشمگیری افزایش داده است. بایستی توجه داشت كه پس ازبرداشت گیاه همراه، شرایط برای هجوم علف های هرز بسیار فراهم خواهد بود و از این لحاظ، اعمال كنترل به نگام علف های هرز ضروری خواهد بود.

خلاصه مطالب فوق

- با توجه به اینكه یونجه یك گیاه چند ساله است، تعیین محل، زمان و بذر مناسب برای دستیابی به یك زراعت موفق بسیار ضروری است.

- یك كشتزار مناسب برای كاشت یونجه باید دارای خاكی با بافت لومی- شنی یا لومی- رسی با  زهكشی مناسب، عمقی بیش از یك متر ، PH در حدود 6.3 تا 7 و هدایت الكتریكی كمتر از 2 میلی زیمنس بر متر  باشد.

- با توجه به نیاز آبی بالای یونجه، وجود منابع آبی مناسب نیز از عامل های مهم در انتخاب محل كاشت است. منبع آب بایستی بتواند برای آبیاری هر هكتار یونجه دستكم 100-80 لیتر آب در دقیقه فراهم كند.

- بذر مناسب برای كاشت، بر پایه آزمایش های  زراعی منطقه ای از میان رقم ها و اكوتیپ های موجود و با در نظر گرفتن میزان عملكرد، مقاومت به آفات و بیماری ها، كیفیت علوفه و غیره انتخاب می شود.

- عملیات آماده سازی یونجه زار برای كاشت، شامل دو مرحله خاكورزی اولیه و خاكورزی ثانویه است. بسته به وضعیت خاك یونجه زار از چندین نوع ادوات برای خاكورزی اولیه  مورد استفاده قرار می گیرد كه از آن جمله می توان به  زیرشكن یا گاوآهن قلمی، گاوآهن برگردان دار، گاوآهن بشقابی عمیق اشاره كرد.

- خاكورزی ثانویه به طور عموم شامل خرد كردن بقایای گیاهی و كلوخه ها با استفاده از دیسك و در نهایت تسطیح زمین است.

- یونجه را می توان در بهار و یا اواخر تابستان كشت كرد. در اغلب مناطق كشور ما، کشت پاییزه به کشت بهاره ارجحیت دارد. كشت بهاره بی درنگ بعد از رفع خطر سرمازدگی می تواند انجام شود.

- كشت تابستانه در نیمه جنوبی كشور، به علت امكان كاشت یونجه پس از برداشت محصول پیشین مورد استفاده قرار می گیرد.

- به طور كلی، در خاك های سنگین یونجه را از عمق 0.7 تا 2.3 سانتی متری می توان كشت كرد، ولی در خاك های رسی عمق كاشت نباید از 2 سانتی متر تجاوز كند.

- عمق كاشت به شرایط رطوبتی خاك نیز بستگی دارد. اگر رطوبت خاك برای جوانه زنی بذرهای یونجه كافی باشد، عمق كاشت را كمتر در نظر گرفته، ولی در خاك های خشك بذرها عمیق تر كشت می شوند.

- یك نكته كلیدی در تعیین عمق كاشت برای همه ی رقم های یونجه این است كه عمق كاشت یونجه نباید بیشتر از 10 برابر قطر بذر باشد.

- لازم است كه پیش از كاشت، بذرهای یونجه با مایه ی تلقیح ریزوبیوم ملیلوتیRhizobium meliloti  تلقیح شده و پس از آن كشت نشود تا عمل همزیستی و تثبیت نیتروژن به صورت موفقیت آمیزی انجام شود. به طوركلی كاشت یونجه به دو روش كشت مسطح و جوی و پشته ای انجام می شود.